Hvað eru jambar og hvernig tengjast þeir sonnettu?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað eru jambar og hvernig tengjast þeir sonnettu?
Ítalska sonnettan er bragform með 14 ellefu atkvæða jambískum eða spottkveðnum braglínum. Jambar eru stígandi tvíliðir eins og til dæmis þessi braglína eftir Stefán frá Hvítadal: "Í kveld/ er allt/ svo hreint/ og hátt".

Hugtakið bragliður er notað um einingar sem mynda línu í ljóði. Hrynjandi í skáldskap á klassískum málum, grísku og latínu, byggist á bragliðum. Þeir eru samsettir af löngum og stuttum atkvæðum. Langt atkvæði jafngilti tveimur stuttum. Stutt atkvæði er oft táknað með ⌣ en langt atkvæði svona –.

Algengustu bragliðirnir í kveðskap síðari alda eru tvíliður og þríliðir. Annað hvort eru þeir hnígandi (réttir) eða stígandi (öfugir). Hugtakanotkunin réttir/öfugir skýrist af því að í íslensku er áherslan á fyrsta atkvæði orðs og réttir bragliðir hafa þá áherslu en öfugir ekki. Bragliðirnir hafa grísk nöfn og hér eru þeir helstu ásamt íslenskri þýðingu á þeim úr bókinni Um skáldskaparlistina eftir Aristóteles sem Kristján Árnason þýddi:

• trokhaios (–⌣), réttur tvíliður, einnig nefndur spori á íslensku, dregur nafn sitt af sögninni hlaupa
• daktylos (–⌣⌣), réttur þríliður , einnig nefndur fingur á íslensku
• iambos (⌣–), öfugur tvíliður, einnig nefndur spotti á íslensku, með hliðsjón af sögninni að spotta, sem er útskýring Aristótelesar, að vísu talin röng
• anapaistos (⌣⌣–), öfugur þríliður, einnig nefndur slag á íslensku, því orðið er dregið af grískri sögn sem merkir slá aftur eða slá til baka

Grikkir nefndu síðan ólíka bragarhætti eftir bragliðunum og tölu þeirra, til dæmis daktýlískt hexametur og jambískt trímetur. Á íslensku mætti þá nefna þá fingraður sexliðuháttur og spottkveðinn þríliðuháttur. Þjálli nafngiftir eru þó hetjulag fyrir hið fyrra, enda er sá háttur notaður í hetjukviðunum, til dæmis Ódysseifskviðu og Ilíonskviðu, og ræðulag, því sá háttur er notaður í samtölum grískra leikrita.

Frekara lesefni á Vísindavefnum:

• Hvað er ljóð? eftir Stellu Soffíu Jóhannsdóttur
• Hvaða áhrif hafði grísk menning á hina rómversku? eftir Geir Þ. Þórarinsson
• Hvar er best að finna heimildir um leiklist Forn-Grikkja? eftir Geir Þ. Þórarinsson
• Hver er skilgreiningin á epík, lýrik og dramatík? eftir Jón Gunnar Þorsteinsson
• Hvort er vorboðinn ljúfi lóa eða þröstur? eftir Jón Gunnar Þorsteinsson

Heimildir:

• Aristóteles, Um skáldskaparlistina (þýð. Kristján Árnason), Hið íslenzka bókmenntafélag, Reykjavík 1976.
• Jakob Benediktsson (ritstj.), Hugtök og heiti í bókmenntafræði, Mál og menning, Reykjavík 1989.

...