Sólin Sólin Rís 10:23 • sest 16:05 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 25:04 • Sest 15:29 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 12:18 • Síðdegis: 25:05 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 05:51 • Síðdegis: 18:50 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 10:23 • sest 16:05 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 25:04 • Sest 15:29 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 12:18 • Síðdegis: 25:05 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 05:51 • Síðdegis: 18:50 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=
Forsíða Félagsvísindi Stjórnmálafræði Um hvað snúast deilurnar á Norður-Írlandi?

Flokkun:

25.1.2005
Félagsvísindi Stjórnmálafræði

Um hvað snúast deilurnar á Norður-Írlandi?

Davíð Logi Sigurðsson

Annars staðar á Vísindavefnum er svarað spurningunni Af hverju er Norður-Írland ekki sjálfstætt? og er þar farið yfir þær sögulegu aðstæður sem valdið hafa því að átök hafa undanfarin tæp fjörutíu ár sett svip sinn á líf íbúa Norður-Írlands.

Þegar spurt er um hvað deilurnar á Norður-Írlandi snúast er því fyrst til að svara að deilurnar eru ekki trúarlegar í eðli sínu, þó svo að skipta megi deilendum í grófum dráttum í tvær fylkingar; annars vegar kaþólikka og hins vegar mótmælendur. Ekki er nefnilega tekist á um trúarleg atriði, hér er semsé fyrst og fremst um einkenni þess klofnings sem ríkir í samfélaginu á Norður-Írlandi, ekki ástæðu.

Eyjunni Írlandi var skipt í tvö ríki árið 1920 sem höfðu fullveldi innan breska heimsveldisins. Á Írlandi voru sjálfstæðissinnaðir kaþólikkar í meirihluta og þeir notuðu fullveldið til þess að ná fram fullu sjálfstæði (lýðveldi var stofnað á Írlandi 1949) en á Norður-Írlandi, sem til varð í nyrstu sýslum Írlands, voru mótmælendur í meirihluta, mótmælendur sem varðveita vildu konungssambandið við Bretland. Meirihluti þeirra var nokkuð naumur – nú er raunar svo komið að nýjustu mannfjöldatölur sýna að 53,1% íbúa Norður-Írlands eru mótmælendatrúar en 43,8% kaþólskrar trúar (3,1% eru einhverrar annarrar trúar eða trúlausir) – og þeir sáu því ástæðu til að tryggja völd sín í héraðinu, sjá til þess að kaþólikkar kæmust ekki að valdataumunum. Trúðu mótmælendur því að kaþólikkar myndu nota fyrsta tækifæri til að sameina Norður-Írland Írlandi á ný og rjúfa þannig sambandið við Bretland.



Þær aðferðir sem mótmælendur beittu til að halda kaþólikkum niðri stuðlaði að klofningi samfélagsins og reiði meðal kaþólikka vegna þess misréttis sem þeir voru beittir; reiði sem kom upp á yfirborðið er allt fór í bál og brand á Norður-Írlandi eftir miðjan sjöunda áratug síðustu aldar.

Áhersla mótmælenda á sambandið við Bretland skýrir hvers vegna þeir hafa alla tíð verið nefndir sambandssinnar. Á sama tíma hafa kaþólikkar verið kallaðir þjóðernissinnar eða lýðveldissinnar, er um leif að ræða frá þeim tíma sem kaþólskir þjóðernissinnar á Írlandi háðu sjálfstæðisbaráttu sína. Hafa þessir merkimiðar verið notaðir jöfnum höndum, það er mótmælendur eru ekki síður þekktir sem sambandssinnar, á meðan kaþólikkar eru kallaðir þjóðernissinnar.

Hitt er þó, að hvor hópanna um sig er í reynd þjóðernishópur; sambandssinnar/mótmælendur eru semsé ekki síður þjóðernissinnaðir heldur en þjóðernissinnar/kaþólikkar. Þeirra þjóðernislega sjálfsmynd er bara önnur en sú sem þjóðernissinnar/kaþólikkar hafa. Og að mörgu leyti snúast deilurnar á Norður-Írlandi um þá togstreitu sem ríkt hefur á milli þessara tveggja hópa, þessara tveggja sjálfsmynda ólíkra hópa.

Birtingarmynd togstreitunnar hefur síðan verið fólgin í blóðugum átökum – talið er að um 3.500 manns hafi fallið í valinn á meðan vargöldin á Norður-Írlandi stóð sem hæst, 1968-1998 – og blóðug átök í jafnlitlu samfélagi og hér er um að ræða (um tvær milljónir manna búa á Norður-Írlandi og Norður-Írland er aðeins 14.148 ferkílómetrar að stærð, til samanburðar má nefna að Ísland er ríflega 100.000 ferkílómetrar) hafa óhjákvæmilega orðið til að festa klofninginn milli kaþólikka og mótmælenda í sessi og valda enn frekara vantrausti og hatri þar á milli. Deilurnar snúast því í reynd um það vantraust sem ríkir milli mótmælenda og kaþólikka.

En auðvitað snúast deilurnar öðrum þræði um völd – og með gerð friðarsamkomulags á Norður-Írlandi 1998 var vonast til að tekist hefði að skapa grundvöll að sáttum í héraðinu. Fól samkomulagið meðal annars í sér skilmála þess efnis að mótmælendur og kaþólikkar skildu deila völdum á Norður-Írlandi, hvor hópur um sig átti að koma að stjórn landsins. Ekki verður sagt skilið við Bretland (og sameining við Írland er því ekki á döfinni) fyrr en meirihluti íbúa Norður-Írlands lýsir yfir áhuga á slíku; og það gerist væntanlega ekki á meðan mótmælendur eru í meirihluta.

Framkvæmd friðarsamkomulagsins hefur ekki gengið sem skyldi. Brothættur friður hefur þó ríkt á Norður-Írlandi frá 1998. Vantrausti milli mótmælenda og kaþólikka verður ekki eytt á einni nóttu en telja verður líklegt að stöðugur friður sé grundvallarforsenda þess að það takist. Á meðan til staðar eru hópar sem beita sér fyrir ólíkum pólitískum markmiðum – annars vegar áframhaldandi sambandi við Bretland og hins vegar sameiningu við Írland – verður þó vart hægt að binda enda á deilur í eitt skipti fyrir öll; vonin er hins vegar sú að um slík deilumál verði framvegis tekist á pólitískum vettvangi en ekki með vopnaskaki og ódæðisverkum.

Frekara lesefni á Vísindavefnum:

Höfundur

Davíð Logi Sigurðsson

MA í írskum fræðum

Útgáfudagur

25.1.2005

Spyrjandi

Halldór Meyer
Styrmir Barkarson

Efnisorð

Tilvísun

Davíð Logi Sigurðsson. „Um hvað snúast deilurnar á Norður-Írlandi?“ Vísindavefurinn, 25. janúar 2005, sótt 23. nóvember 2024, https://visindavefur.is/svar.php?id=4725.

Davíð Logi Sigurðsson. (2005, 25. janúar). Um hvað snúast deilurnar á Norður-Írlandi? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=4725

Davíð Logi Sigurðsson. „Um hvað snúast deilurnar á Norður-Írlandi?“ Vísindavefurinn. 25. jan. 2005. Vefsíða. 23. nóv. 2024. <https://visindavefur.is/svar.php?id=4725>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki

Senda grein til vinar

=

Um hvað snúast deilurnar á Norður-Írlandi?
Annars staðar á Vísindavefnum er svarað spurningunni Af hverju er Norður-Írland ekki sjálfstætt? og er þar farið yfir þær sögulegu aðstæður sem valdið hafa því að átök hafa undanfarin tæp fjörutíu ár sett svip sinn á líf íbúa Norður-Írlands.

Þegar spurt er um hvað deilurnar á Norður-Írlandi snúast er því fyrst til að svara að deilurnar eru ekki trúarlegar í eðli sínu, þó svo að skipta megi deilendum í grófum dráttum í tvær fylkingar; annars vegar kaþólikka og hins vegar mótmælendur. Ekki er nefnilega tekist á um trúarleg atriði, hér er semsé fyrst og fremst um einkenni þess klofnings sem ríkir í samfélaginu á Norður-Írlandi, ekki ástæðu.

Eyjunni Írlandi var skipt í tvö ríki árið 1920 sem höfðu fullveldi innan breska heimsveldisins. Á Írlandi voru sjálfstæðissinnaðir kaþólikkar í meirihluta og þeir notuðu fullveldið til þess að ná fram fullu sjálfstæði (lýðveldi var stofnað á Írlandi 1949) en á Norður-Írlandi, sem til varð í nyrstu sýslum Írlands, voru mótmælendur í meirihluta, mótmælendur sem varðveita vildu konungssambandið við Bretland. Meirihluti þeirra var nokkuð naumur – nú er raunar svo komið að nýjustu mannfjöldatölur sýna að 53,1% íbúa Norður-Írlands eru mótmælendatrúar en 43,8% kaþólskrar trúar (3,1% eru einhverrar annarrar trúar eða trúlausir) – og þeir sáu því ástæðu til að tryggja völd sín í héraðinu, sjá til þess að kaþólikkar kæmust ekki að valdataumunum. Trúðu mótmælendur því að kaþólikkar myndu nota fyrsta tækifæri til að sameina Norður-Írland Írlandi á ný og rjúfa þannig sambandið við Bretland.



Þær aðferðir sem mótmælendur beittu til að halda kaþólikkum niðri stuðlaði að klofningi samfélagsins og reiði meðal kaþólikka vegna þess misréttis sem þeir voru beittir; reiði sem kom upp á yfirborðið er allt fór í bál og brand á Norður-Írlandi eftir miðjan sjöunda áratug síðustu aldar.

Áhersla mótmælenda á sambandið við Bretland skýrir hvers vegna þeir hafa alla tíð verið nefndir sambandssinnar. Á sama tíma hafa kaþólikkar verið kallaðir þjóðernissinnar eða lýðveldissinnar, er um leif að ræða frá þeim tíma sem kaþólskir þjóðernissinnar á Írlandi háðu sjálfstæðisbaráttu sína. Hafa þessir merkimiðar verið notaðir jöfnum höndum, það er mótmælendur eru ekki síður þekktir sem sambandssinnar, á meðan kaþólikkar eru kallaðir þjóðernissinnar.

Hitt er þó, að hvor hópanna um sig er í reynd þjóðernishópur; sambandssinnar/mótmælendur eru semsé ekki síður þjóðernissinnaðir heldur en þjóðernissinnar/kaþólikkar. Þeirra þjóðernislega sjálfsmynd er bara önnur en sú sem þjóðernissinnar/kaþólikkar hafa. Og að mörgu leyti snúast deilurnar á Norður-Írlandi um þá togstreitu sem ríkt hefur á milli þessara tveggja hópa, þessara tveggja sjálfsmynda ólíkra hópa.

Birtingarmynd togstreitunnar hefur síðan verið fólgin í blóðugum átökum – talið er að um 3.500 manns hafi fallið í valinn á meðan vargöldin á Norður-Írlandi stóð sem hæst, 1968-1998 – og blóðug átök í jafnlitlu samfélagi og hér er um að ræða (um tvær milljónir manna búa á Norður-Írlandi og Norður-Írland er aðeins 14.148 ferkílómetrar að stærð, til samanburðar má nefna að Ísland er ríflega 100.000 ferkílómetrar) hafa óhjákvæmilega orðið til að festa klofninginn milli kaþólikka og mótmælenda í sessi og valda enn frekara vantrausti og hatri þar á milli. Deilurnar snúast því í reynd um það vantraust sem ríkir milli mótmælenda og kaþólikka.

En auðvitað snúast deilurnar öðrum þræði um völd – og með gerð friðarsamkomulags á Norður-Írlandi 1998 var vonast til að tekist hefði að skapa grundvöll að sáttum í héraðinu. Fól samkomulagið meðal annars í sér skilmála þess efnis að mótmælendur og kaþólikkar skildu deila völdum á Norður-Írlandi, hvor hópur um sig átti að koma að stjórn landsins. Ekki verður sagt skilið við Bretland (og sameining við Írland er því ekki á döfinni) fyrr en meirihluti íbúa Norður-Írlands lýsir yfir áhuga á slíku; og það gerist væntanlega ekki á meðan mótmælendur eru í meirihluta.

Framkvæmd friðarsamkomulagsins hefur ekki gengið sem skyldi. Brothættur friður hefur þó ríkt á Norður-Írlandi frá 1998. Vantrausti milli mótmælenda og kaþólikka verður ekki eytt á einni nóttu en telja verður líklegt að stöðugur friður sé grundvallarforsenda þess að það takist. Á meðan til staðar eru hópar sem beita sér fyrir ólíkum pólitískum markmiðum – annars vegar áframhaldandi sambandi við Bretland og hins vegar sameiningu við Írland – verður þó vart hægt að binda enda á deilur í eitt skipti fyrir öll; vonin er hins vegar sú að um slík deilumál verði framvegis tekist á pólitískum vettvangi en ekki með vopnaskaki og ódæðisverkum.

Frekara lesefni á Vísindavefnum:...