Hverjir eru íslensku sauðalitirnir og hversu margir eru þeir?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hverjir eru íslensku sauðalitirnir og hversu margir eru þeir?
Íslenskt sauðfé mun hafa komið til Íslands frá Noregi um landnám. Það er náskylt gamla norska stuttrófufénu sem var upprunalega hyrnt en er nú mikið til orðið kollótt vegna ræktunar á kollóttu umfram hyrnt á síðustu áratugum. Sumir af íslensku sauðalitunum finnast í norska stuttrófufénu en litum mun hafa fækkað þegar fækkaði í stuttrófufénu vegna þess að önnur sauðfjárkyn í landinu urðu vinsælli á síðustu öld.

Sauðalitirnir skiptast í þrjá flokka, tegundir lita, litamynstur og tvíliti.

Til eru fjórar tegundir lita:

• hvítt
• gult eða rauðgult
• svart
• mórautt

Sex litmynstur eru til. Þau eru:

• hvítt
• grátt (grámórautt)
• golsótt (mógolsótt)
• botnótt (móbotnótt)
• grábotnótt (grámórubotnótt)
• svart (mórautt) án mynsturs

Hér á eftir er stutt lýsing á því hvernig litamynstrin hafa áhrif á litina.

Tvö þessara litamynstra, fyrir hvítu og svörtu, hafa hvort um sig aðeins ein áhrif. Litamynstur fyrir hvítu hefur alltaf þau áhrif að kindin verður hvít. Litamynstur fyrir svörtu (mórauðu) er áhrifalaust og leyfir svörtum (mórauðum) lit að koma óbreyttum fram.

Hin litamynstrin fjögur, grátt, golsótt, botnótt og grábotnótt, hafa hins vegar öll áhrif á svartan (mórauðan) lit.

Litamynstur fyrir gráu breytir svartri kind í gráa, og sama litamynstur breytir mórauðri kind í grámórauða. Yfirhárin (togið) verða grá á svartri kind en verða áfram mórauð á mórauðri kind. Hins vegar verða undirhárin (þelið) hvít bæði á mórauðu og svörtu kindinni.

Litamynstur fyrir golsóttu breytir yfirhárum á efri hluta bols úr svörtu í hvítt, en litur á hárum á kvið breytist ekkert. Kindin sem var svört fær áfram svartan kvið og sú mórauða mórauðan.

Litamynstur fyrir botnóttu leyfir litnum á efri hlutanum að vera óbreyttum, svörtum á svartri kind og mórauðum á mórauðri. Kviður og rass verður hins vegar hvítur á báðum kindunum.

Litamynstur fyrir grábotnóttu er alveg hliðstætt litamynstri fyrir botnóttu. Svartur og mórauður litur breytast í gráan lit á svörtum og grámórauðan á mórauðum kindum, en kviðurinn verður hvítur á þeim báðum.

Tvílitir kallast þau fyrirbæri þegar hvítir blettir, skellur eða flekkir koma fyrir í mislitum kindum, en kindur sem ekki eru hvítar eða gular eru sagðar mislitar.

Gerðir af tvílit geta verið mjög margar. Í doktorsritgerð höfundar* koma fyrir heiti á 32 mismunandi gerðum af tvílitum, þar sem hver gerð hefur sitt sérstaka heiti. Þessar gerðir eru taldir upp í töflunni hér að neðan. Öftustu litirnir í töflunni eru svart eða mórautt, þegar engir hvítir flekkir koma fyrir. Þær kindur eru einlitar.

Tvílitir í sauðfé
Baugótt	Flekkótt	Flikrótt
Dropótt	Albíldótt	Jakobsbíldótt
Kjömmubíldótt	Krögubíldótt	Höttótt
Höttukápótt	Hreinkápótt	Huppukápótt
Hosótt	Arnhosótt	Arnhöfðótt
Leistótt	Leggjótt	Krúnótt
Lauf	Blesótt	Huppukápublesótt
Hosur, krúna, lauf	Hosublesótt	Hosukrögótt
Krögótt	Krúnuleistótt	Krúnótt
Krúnuleistótt	Sokkótt	Leistótt
Leggjótt	Svart, mórautt

*Stefán Aðalsteinsson: „Litaerfðir í íslensku sauðfé“, Íslenskar landbúnaðarrannsóknir, 2. árg., 1. hefti, 1970.

Á Vísindavefnum er að finna fleiri svör um sauðfé, til dæmis:

• Hvað eru til mörg afbrigði af sauðkindinni? eftir Stefán Aðalsteinsson
• Hvað ræður fæðuvali sauðfjár? eftir Önnu Guðrúnu Þórhallsdóttur
• Hvaða plöntur étur sauðfé helst og hvaða tegundir forðast það? eftir Önnu Guðrúnu Þórhallsdóttur
• Er forystufé alltaf mislitt og hagar það sér öðruvísi en annað fé? eftir Svein Hallgrímsson
• Hvaðan kemur íslenska sauðféð? eftir Jón Má Halldórsson

Myndir:

• North SheD
• Heimasíða Rósu Gunnlaugsdóttur

...