Sólin Sólin Rís 10:17 • sest 16:10 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 21:40 • Sest 15:54 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 10:12 • Síðdegis: 22:46 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 03:46 • Síðdegis: 16:36 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 10:17 • sest 16:10 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 21:40 • Sest 15:54 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 10:12 • Síðdegis: 22:46 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 03:46 • Síðdegis: 16:36 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=
Forsíða Hugvísindi Sagnfræði: mannkynssaga Hvers vegna er það siður að „gabba“ fólk fyrsta apríl?

Flokkun:

1.4.2003
Hugvísindi Sagnfræði: mannkynssaga

Hvers vegna er það siður að „gabba“ fólk fyrsta apríl?

Unnar Árnason

Fyrsti apríl er haldinn „hátíðlegur“ víða um heim með tilheyrandi glettum og hrekkjum. Upprunann má að öllum líkindum rekja til miðalda en þá tíðkaðist í Evrópu að halda upp á nýtt ár á vorjafndægri 25. mars.

Fyrsti apríl var áttundi og síðasti dagurinn í nýárshátíðinni, en samkvæmt fornri hefð Rómverja og Gyðinga skyldu merkilegar hátíðir standa í átta daga. Karl mikli (Karlamagnús) innleiddi þennan nýárssið á 8. öld en Gregoríus páfi 13. færði nýárið aftur til 1. janúar seint á 16. öld. Víða hélst þó áfram hefð miðalda, til dæmis var haldið upp á nýtt ár um vorjafndægur á Englandi allt til ársins 1752.

Það er gömul hefð að halda upp á 1. apríl á einhvern hátt. Á miðöldum var haldið upp á nýtt ár á vorjafndægri 25. mars og 1. apríl var þá síðasti og áttundi dagurinn í þeim hátíðahöldum. Samkvæmt fornri hefð stóðu merkilegar hátíðir í átta daga. Myndin er úr tíðabók frá fyrri hluta 15. aldar og sýnir aprílmánuð.

Ærsl voru mikil þennan dag á miðöldum og fólk vildi halda í þau þótt ekki væri lengur um nýárshátíð að ræða. Öllu kristilegri bragur var kominn á 1. janúar sem áttunda dag jóla og því tilvalið að halda áfram gleðinni fyrsta apríl. Hér á landi staðfesta heimildir að gabbleikir hafi farið fram þennan dag á síðari hluta 19. aldar en Íslendingar þekktu siðinn áður og skrifuðu gabbbréf, svokölluð „aprílbréf“ á 17. öld. Ekki ómerkari maður en Árni Magnússon getur þessarar venju og Jón Þorláksson á Bægisá samdi gamankvæði, „Fyrsti aprílis“, þar sem beinlínis er talað um að hlaupa apríl.

Fjölmiðlar hafa lengi tekið að sér að gabba almenning fyrsta apríl. Lundúnablaðið Evening Standard plataði lesendur sína á mikla asnasýningu árið 1846, ljóst er hverjir voru hafðir til sýnis þar. Fyrsta aprílgabbið sem vitað er um í íslenskum fjölmiðli, er frá árinu 1957. Þá létu fréttamenn Ríkisútvarpsins sem að fljótaskip sigldi á Ölfusá á leið til Selfoss og sögðu frá í beinni útsendingu. Nú til dags er samkeppni meðal íslenskra fjölmiðla um hver á besta aprílgabbið, þekktar eru til dæmis fréttir um miklar verðlækkanir á ýmsum vörum, kjöti, bílum eða tölvum, sem ekki hafa átt sér neina stoð í raunveruleikanum. Best er því að hafa varann á 1. apríl 2003 og taka ekki allt trúanlegt!

Heimild:
  • Árni Björnsson, Saga daganna, Mál og menning, Reykjavík 1993.

Mynd:

Höfundur

Unnar Árnason

Unnar Árnason

bókmenntafræðingur

Útgáfudagur

1.4.2003

Spyrjandi

Brynjar Lúðvíksson, f. 1989

Efnisorð

Tilvísun

Unnar Árnason. „Hvers vegna er það siður að „gabba“ fólk fyrsta apríl?“ Vísindavefurinn, 1. apríl 2003, sótt 21. nóvember 2024, https://visindavefur.is/svar.php?id=3302.

Unnar Árnason. (2003, 1. apríl). Hvers vegna er það siður að „gabba“ fólk fyrsta apríl? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=3302

Unnar Árnason. „Hvers vegna er það siður að „gabba“ fólk fyrsta apríl?“ Vísindavefurinn. 1. apr. 2003. Vefsíða. 21. nóv. 2024. <https://visindavefur.is/svar.php?id=3302>.

Chicago | APA | MLA

Tengd svör

Skoða öll nýjustu svörin

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki

Senda grein til vinar

=

Hvers vegna er það siður að „gabba“ fólk fyrsta apríl?
Fyrsti apríl er haldinn „hátíðlegur“ víða um heim með tilheyrandi glettum og hrekkjum. Upprunann má að öllum líkindum rekja til miðalda en þá tíðkaðist í Evrópu að halda upp á nýtt ár á vorjafndægri 25. mars.

Fyrsti apríl var áttundi og síðasti dagurinn í nýárshátíðinni, en samkvæmt fornri hefð Rómverja og Gyðinga skyldu merkilegar hátíðir standa í átta daga. Karl mikli (Karlamagnús) innleiddi þennan nýárssið á 8. öld en Gregoríus páfi 13. færði nýárið aftur til 1. janúar seint á 16. öld. Víða hélst þó áfram hefð miðalda, til dæmis var haldið upp á nýtt ár um vorjafndægur á Englandi allt til ársins 1752.

Það er gömul hefð að halda upp á 1. apríl á einhvern hátt. Á miðöldum var haldið upp á nýtt ár á vorjafndægri 25. mars og 1. apríl var þá síðasti og áttundi dagurinn í þeim hátíðahöldum. Samkvæmt fornri hefð stóðu merkilegar hátíðir í átta daga. Myndin er úr tíðabók frá fyrri hluta 15. aldar og sýnir aprílmánuð.

Ærsl voru mikil þennan dag á miðöldum og fólk vildi halda í þau þótt ekki væri lengur um nýárshátíð að ræða. Öllu kristilegri bragur var kominn á 1. janúar sem áttunda dag jóla og því tilvalið að halda áfram gleðinni fyrsta apríl. Hér á landi staðfesta heimildir að gabbleikir hafi farið fram þennan dag á síðari hluta 19. aldar en Íslendingar þekktu siðinn áður og skrifuðu gabbbréf, svokölluð „aprílbréf“ á 17. öld. Ekki ómerkari maður en Árni Magnússon getur þessarar venju og Jón Þorláksson á Bægisá samdi gamankvæði, „Fyrsti aprílis“, þar sem beinlínis er talað um að hlaupa apríl.

Fjölmiðlar hafa lengi tekið að sér að gabba almenning fyrsta apríl. Lundúnablaðið Evening Standard plataði lesendur sína á mikla asnasýningu árið 1846, ljóst er hverjir voru hafðir til sýnis þar. Fyrsta aprílgabbið sem vitað er um í íslenskum fjölmiðli, er frá árinu 1957. Þá létu fréttamenn Ríkisútvarpsins sem að fljótaskip sigldi á Ölfusá á leið til Selfoss og sögðu frá í beinni útsendingu. Nú til dags er samkeppni meðal íslenskra fjölmiðla um hver á besta aprílgabbið, þekktar eru til dæmis fréttir um miklar verðlækkanir á ýmsum vörum, kjöti, bílum eða tölvum, sem ekki hafa átt sér neina stoð í raunveruleikanum. Best er því að hafa varann á 1. apríl 2003 og taka ekki allt trúanlegt!

Heimild:
  • Árni Björnsson, Saga daganna, Mál og menning, Reykjavík 1993.

Mynd:

...