Hvenær var fyrsta bóluefnið fundið upp og hvað er bóluefni?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvenær var fyrsta bóluefnið fundið upp og hvað er bóluefni?
Það er vitað að allt að 200 árum f.Kr. var farið að reyna að koma í veg fyrir bólusótt í Kína eða Indlandi með því að smita fólk af einhverri annarri sýkingu. Á Vesturlöndum er ekki vitað um tilraunir til að nota smit á þennan hátt fyrr en á 18. öld. Breski læknirinn Edward Jenner (1749 - 1823) var frumkvöðull á því sviði en árið 1796 smitaði hann ungan dreng af kúabólu til að verja hann gegn bólusótt. Áratugina á undan höfðu aðrir reynt slíkt hið sama en Jenner er þrátt fyrir það talinn frumkvöðullinn og frá honum er enska orðið vaccination eða bólusetning komið. Orðið vacca er latína og þýðir kýr

Þótt tilraunir Jenners til að bólusetja hafi tekist, skildu menn ekki fullkomlega orsakir smitsjúkdóma eða sambandið milli sjúkdóms og bólusetningar. Það var hins vegar nokkrum áratugum seinna, eftir miðja 19. öld, sem franski efnafræðingurinn Louis Pasteur (1822 - 1895) lagði grunninn að því að bólusetning þróaðist sem fyrirbyggjandi meðferð gegn sjúkdómi. Hann studdist við þá kenningu að sýklar valdi og dreifi sjúkdómum og að veiki á byrjunarstigi ylli ónæmi vegna mótefnamyndunar í líkamanum. Með því að veikja eða lama sjúkdómsvaldandi örverur sá Pasteur að framleiða mátti úr þeim bóluefni og breyta þannig alvarlegum smitsjúkdómi í mildan. Hægt er að lesa meira um Pasteur í svari við spurningunni Hver var Louis Pasteur og hvað gerði hann merkilegt?

Bóluefni eru notuð til ónæmisaðgerða. Þau eru ýmist unnin úr veikluðum veirum eða bakteríum eða innihalda efni sem finnast inni í þessum sýklum. Mótefnin sjálf valda litlum einkennum en vekja upp vörn í líkamanum sem kemur í veg fyrir eða dregur úr líkum á að fólk veikist af sjúkdóminum sem bólusett er gegn. Nánar er fjallað um bólusetningar í svari við spurningunni Hvað mælir með því og móti að bólusetja börn?

Heimildir og mynd:

• Vaccination á Wikipedia. Skoðað 13. 6. 2008.
• Edward Jenner á Wikipedia. Skoðað 13. 6. 2008.
• History of Vaccines á Smithsonian National Museum of American History. Skoðað 13. 6. 2008.
• Mynd: Wikimedia Commons - Diphtheria is deadly art. (Sótt 21.6.2018).

---

Þetta svar er eftir nemendur í Háskóla unga fólksins, námskeiðum á vegum HÍ fyrir 12-16 ára ungmenni í júnímánuði 2008....