Hvað getið þið sagt mér um mengun hafsins og afleiðingar hennar?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað getið þið sagt mér um mengun hafsins og afleiðingar hennar?
Mengunarefni geta borist til sjávar frá landi á fjóra vegu: Með lofti, frárennsli, vegna skipa eða sem úrgangsefni sem varpað er í sjóinn. Áætlað er að sú mengun sem fer í hafið á heimsvísu skiptist í þessa fjóra flokka á eftirfarandi hátt:

• 33% er loftborin mengun (með ryki, úrkomu eða efni eða efnasambönd sem gufað hafa upp)
• 44% er vegna frárennslis frá landi (frá almennum fráveitum, frárennsli frá fyrirtækjum eða afrennsli af landi)
• 12% tengjast rekstri skipa
• 10% eru úrgangsefni sem varpað er í hafið

Samkvæmt þessu eiga tæp 80% af allri þeirri mengun sem berst til sjávar uppruna sinn í starfsemi í landi, það er loftborin mengun og frárennsli af landi. Því er ljóst að ef árangur á að nást í að draga úr mengun hafsins er vænlegast að beina athyglinni að því sem fram fer í landi.

Lauslega má skipta mengunarefnunum í 6 flokka: Þrávirk lífræn efni, þungmálma, geislavirk efni, næringarsölt, olíu og sorp. Af þessum mengunarefnum eru það helst næringarefni eða sölt sem berast í hafið hér við land, aðallega með fráveitum. Næringarsöltin fosfat og nítrat eru nauðsynleg plöntum og þörungum á landi og í sjó. Ofgnótt næringarefna í sjó getur aftur á móti valdið offjölgun þörunga. Ef blöndun sjávar er ekki nægileg getur slíkt leitt til súrefnisskorts sem veikir meðal annars lífsskilyrði botnfiska. Þannig ástand má til dæmis greina við sunnanverðan Norðursjó og í Eystrasalti þar sem mikið magn þessara efna berst til sjávar frá þéttbýli og vegna notkunar tilbúins áburðar í landbúnaði.

Ofgnótt næringarefna getur leitt til offjölgunar þörunga eins og hér hefur gerst við strönd Ástralíu.

Þó svo að næringarefni séu helstu mengunarefnin sem berast til sjávar hér við land hefur mengun af þessu tagi ekki verið mikið vandamál við strendur Íslands. Ástæðan er sú að víðast hvar er öflug blöndun sjávar á grunnsævi sem kemur því næst í veg fyrir hættu á ofauðgun næringarsalta.

Mengun hafsins getur haft víðtæk áhrif og afleiðingarnar eru margvíslegar. Ofgnótt næringarefna er eitt dæmið en menn hafa einnig miklar áhyggjur vegna þrávirkra lífrænna efna (til dæmis PCB og ýmissa varnaðarefna) og þungmálma (til dæmis kvikasilfurs). Þessi efni geta lífmagnast, það er safnast upp í lífkeðjunni og náð háum og skaðlegum styrk í lífverum sem eru ofarlega í fæðukeðjunni. Hættan er sérstaklega mikil á norðlægum slóðum og eru dæmi um að slík efni hafi fundist í spendýrum á norðurhjara, þar með talið ísbjörnum og mönnum. Sum þessara mengunarefna eru krabbameinsvaldandi og geta haft áhrif á æxlunarhæfni lífvera.

Sum mengunarefni berast langar vegalengdir með vindum eða straumum. Alþjóðlegt samstarf er því sérstaklega mikilvægt í baráttunni gegn mengun hafs og stranda. Íslensk stjórnvöld hafa sett sér það markmið að Ísland verði í fylkingarbrjósti í þeirri baráttu. Lengi hefur verið talið að hafið umhverfis landið sé heilnæmt og tært og strendur landsins hreinar. Sýnt hefur verið fram á með rannsóknum að þessi ímynd er um margt á rökum reist. Sömu rannsóknir hafa þó einnig sýnt að víða getum við tekið okkur á og gert betur.

Nánari upplýsingar má finna á vef Umhverfisstofnunar.

Á Vísindavefnum eru fleiri svör um mengun, til dæmis:

• Hverjir eru helstu mengunarvaldar hafsins og hvaða áhrif hafa þeir á lífverur sjávar?
• Hvað eru þrávirk lífræn efni og hvernig berast þau í dýr?
• Finnast eiturefni í íslenskum fiskum?
• Hver eru skaðleg áhrif skordýraeitursins DDT?
• Hvað getið þið sagt mér um áburðarmengun?
• Er einhver mengun vegna þeirra tuga tonna af blýsökkum sem tapast í hafið á hverju ári?
• Hvernig er olía hreinsuð úr sjó, til dæmis eftir olíuslys?

Mynd: Clean Ocean Foundation...