Hvað getið þið sagt mér um jólavættinn Krampus?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað getið þið sagt mér um jólavættinn Krampus?
Víða um heim þekkjast óvættir sem koma til byggða í kringum jólin og refsa börnum sem haga sér illa, einhvers konar andstæða jólasveinsins. Hér á landi er það auðvitað helst Grýla sem vekur ótta og óhug í hjörtum fólks og borðar börn sem haga sér illa í desember. Það verður að teljast frekar líklegt að Grýla og Krampus séu í það minnsta fjarskyldir ættingjar. Krampus er ógurlegur jólavættur sem á rætur í heiðni og tengdist þá hinni heiðnu sólstöðuhátíð sem fagnað var áður en hin kristnu jól tóku við. Krampus þekkist víða um heim en virðist venja komur sínar í kringum Alpana, svo sem í Þýskalandi, Sviss og Austurríki, en hann þekkist líka til dæmis í Ungverjalandi, Slóveníu og Tékklandi. Nafnið Krampus kemur frá germanska orðinu krampen sem þýðir kló (eða klær).

Krampus kemur til byggða 5. desember, degi á undan jólasveininum sem heimsækir börn á þessu svæði. Jólasveinninn færir góðum börnum gjafir, en Krampus refsar þeim sem hafa hagað sér illa. Í útliti minnir Krampus svolítið á skrattann sjálfan, er loðinn, með dökkan feld, hófa, geitarhorn og löng oddhvöss tungan lafir út úr honum. Krampus heimsækir börn sem hegða sér illa um jólin og á til að hýða þau með trjágreinum eða svipu, en treður þeim líka stundum í poka eða tágakörfu sem hann ber á bakinu og fer með þau í fylgsnið sitt þar sem hann étur þau eða drekkir þeim.

Eins og við má búast er kirkjan ekkert sérlega hrifin af Krampus og kaþólska kirkjan hefur lengi bannað hátíðarhöld sem honum tengjast. Stundum birtist hann vafinn í keðjur sem eiga að tákna að djöfullinn hafi verið fjötraður af kristnu kirkjunni, stundum eru keðjurnar skreyttar með bjöllum. Í seinni heimstyrjöldinni reyndu fasistar líka að útrýma Krampusi og þjóðsögum um hann og deildu áróðursplakötum þar sem stóð að Krampus væri illur, en talið var að sögur af þessu tagi gætu haft slæm áhrif á andlega heilsu barna.

Hins vegar var mörgum sem þótti vænt um sögurnar og hefðina og það gekk illa að útrýma henni. Víða á þessu svæði eru því enn haldnir viðburðir þann 5. desember þar sem Krampus er í aðalhlutverki, stundum minna þeir á skrúðgöngur sem kallast þá Krampuslauf eða Krampusarhlaup. Þá má sjá fólk í hryllilegum búningum ganga um göturnar og hræða þá sem fyrir verða, en þetta er oft mikið sjónarspil. Krampus hefur svo nýlega hlotið auknar vinsældir og hátíðarhöld honum til heiðurs breiðst út, ekki síst með aðstoð dægurmenningarinnar. Hann kemur fyrir í þó nokkrum nýlegum jólahryllingsmyndum, þáttum og bókum. Þau sem hafa ekki fengið nóg af hryllingnum um hrekkjavökuna geta því haldið fjörinu áfram og horft á einhverja vel valda bíómynd um Krampus um jólin.

Heimildir og mynd:

• Bruce, Maurice. 1958. „The Krampus in Styria“, Folklore, 69, 1: 45-47.
• Ridenour, Al. 2016. The Krampus and the Old, Dark Christmas: Roots and Rebirth of the Folkloric Devil. Feral House.
• Nikolaus krampus.jpg. Wikimedia Commons. (Sótt 13.12.2024).
• Gruss vom Krampus.jpg. Wikimedia Commons. (Sótt 13.11.2024).

---

Upprunalega hljóðaði spurningin svona:

Getið þið sagt mér eitthvað um þjóðsöguna um Krampus sem er þýsk þjóðsaga?

Einnig var spurt:

Eru Grýla og Krampus hugsanlega einn og sami vætturinn?

...