Sólin Sólin Rís 10:17 • sest 16:10 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 21:40 • Sest 15:54 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 10:12 • Síðdegis: 22:46 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 03:46 • Síðdegis: 16:36 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 10:17 • sest 16:10 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 21:40 • Sest 15:54 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 10:12 • Síðdegis: 22:46 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 03:46 • Síðdegis: 16:36 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=
Forsíða Náttúruvísindi og verkfræði Eðlisfræði: fræðileg Hvað verður um hreyfingar efniseinda við alkul?

Flokkun:

12.2.2000
Náttúruvísindi og verkfræði Eðlisfræði: fræðileg

Hvað verður um hreyfingar efniseinda við alkul?

Viðar Guðmundsson

Upphafleg spurning var sem hér segir:
Stöðvast hreyfingar í sameindum (til dæmis hreyfingar rafeinda) ef efni er kælt niður í alkul? Ef ekki, hvað myndi þá koma fyrir efni ef þessar hreyfingar stöðvuðust alveg?
Rétt er að hafa í huga að alkuli er ekki hægt að ná í tilraunum, en hægt er að nálgast það betur og betur. Samkvæmt sígildri eðlisfræði um safn einda, atóma eða sameinda, þar sem byggt er á hreyfilögmálum Newtons, er meðalhreyfiorka eindanna í réttu hlutfalli við hitastigið á kelvínkvarða, það er mælt frá alkuli þar sem hitinn er 0 kelvín. Ef hreyfiorka þessara safna er skoðuð við herbergishita lítur út fyrir að hún muni hverfa við alkul. Snemma á öldinni komust menn að því að sígilda eðlisfræðin segir ekki rétt fyrir um eiginleika eindasafna við lágt hitastig. Tilraunir sýndu að hreyfiorka eindanna og varmarýmd safnanna (það er hve mikinn varma þarf til að hita safnið upp um til dæmis eina gráðu) er önnur en búist var við. Þessi staðreynd var ein af meginástæðum þess að snemma á tuttugustu öldinni kom fram svokölluð skammtafræði sem lýst getur hegðun alls efnis í kringum okkur í samræmi við tilraunir enn í dag.

Samkvæmt skammtafræðinni er ekki hægt að lýsa til að mynda hreyfingu rafeindar í atómi á annan hátt en með líkindadreifingu. Ekki er hægt að segja til dæmis að rafeindin sé á hringhreyfingu, heldur aðeins hversu miklar líkur sé á að finna hana á tilteknu svæði í rúminu. Ennfremur segir skammtafræðin með svokölluðu "óvissulögmáli Heisenbergs" að því betur sem við getum mælt staðsetningu eindar því minna vitum við um hraða hennar og stefnu, og öfugt: Því betur sem hraðinn er þekktur því minna vitum við um hvar eindin er! Þegar þetta er skoðað nákvæmar kemur í ljós að rafeind í atómi getur aldrei haft hverfandi orku. Hver bundin eind á sér svo kallað grunnástand. Lægri orku getur hún ekki haft! Líkindadreifingin fyrir staðsetningu rafeindar í grunnástandi hefur endanlegt gildi á svæði sem er miklu stærri en kjarni atómsins. Í stað orku grunnástandsins er oft talað um "núllpunktsorku" (e. Zero Point Energy).

Af þessu sést að "hreyfingar" einda stöðvast EKKI við alkul. Líkindadreifingar um stað og hraða breytast til dæmis ekki í það horf að hraðinn verði eindregið 0 og samtímis verði staðurinn fastur og ákveðinn. Við getum ekki sagt hvað myndi gerast ef svo væri ekki. Það eru einungis til eindir í veröldinni sem lýsa verður með skammtafræði. Til dæmis eru allar rafeindir nákvæmlega eins! Það er ekki á nokkurn hátt hægt að þekkja þær í sundur. Okkar sígilda reynsla og innsæi kemur að engum notum þegar lýsa verður eindum með skammtafræðinni. Eðli náttúrunnar er einfaldlega slíkt að ekki er hægt að lýsa hreyfingum einda í atómi á nákvæmari hátt en með líkindadreifingu!

Höfundur

Viðar Guðmundsson

Viðar Guðmundsson

prófessor í eðlisfræði við HÍ

Útgáfudagur

12.2.2000

Síðast uppfært

11.7.2017

Spyrjandi

Albert Þorbergsson

Efnisorð

Tilvísun

Viðar Guðmundsson. „Hvað verður um hreyfingar efniseinda við alkul?“ Vísindavefurinn, 12. febrúar 2000, sótt 21. nóvember 2024, https://visindavefur.is/svar.php?id=87.

Viðar Guðmundsson. (2000, 12. febrúar). Hvað verður um hreyfingar efniseinda við alkul? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=87

Viðar Guðmundsson. „Hvað verður um hreyfingar efniseinda við alkul?“ Vísindavefurinn. 12. feb. 2000. Vefsíða. 21. nóv. 2024. <https://visindavefur.is/svar.php?id=87>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki

Senda grein til vinar

=

Hvað verður um hreyfingar efniseinda við alkul?
Upphafleg spurning var sem hér segir:

Stöðvast hreyfingar í sameindum (til dæmis hreyfingar rafeinda) ef efni er kælt niður í alkul? Ef ekki, hvað myndi þá koma fyrir efni ef þessar hreyfingar stöðvuðust alveg?
Rétt er að hafa í huga að alkuli er ekki hægt að ná í tilraunum, en hægt er að nálgast það betur og betur. Samkvæmt sígildri eðlisfræði um safn einda, atóma eða sameinda, þar sem byggt er á hreyfilögmálum Newtons, er meðalhreyfiorka eindanna í réttu hlutfalli við hitastigið á kelvínkvarða, það er mælt frá alkuli þar sem hitinn er 0 kelvín. Ef hreyfiorka þessara safna er skoðuð við herbergishita lítur út fyrir að hún muni hverfa við alkul. Snemma á öldinni komust menn að því að sígilda eðlisfræðin segir ekki rétt fyrir um eiginleika eindasafna við lágt hitastig. Tilraunir sýndu að hreyfiorka eindanna og varmarýmd safnanna (það er hve mikinn varma þarf til að hita safnið upp um til dæmis eina gráðu) er önnur en búist var við. Þessi staðreynd var ein af meginástæðum þess að snemma á tuttugustu öldinni kom fram svokölluð skammtafræði sem lýst getur hegðun alls efnis í kringum okkur í samræmi við tilraunir enn í dag.

Samkvæmt skammtafræðinni er ekki hægt að lýsa til að mynda hreyfingu rafeindar í atómi á annan hátt en með líkindadreifingu. Ekki er hægt að segja til dæmis að rafeindin sé á hringhreyfingu, heldur aðeins hversu miklar líkur sé á að finna hana á tilteknu svæði í rúminu. Ennfremur segir skammtafræðin með svokölluðu "óvissulögmáli Heisenbergs" að því betur sem við getum mælt staðsetningu eindar því minna vitum við um hraða hennar og stefnu, og öfugt: Því betur sem hraðinn er þekktur því minna vitum við um hvar eindin er! Þegar þetta er skoðað nákvæmar kemur í ljós að rafeind í atómi getur aldrei haft hverfandi orku. Hver bundin eind á sér svo kallað grunnástand. Lægri orku getur hún ekki haft! Líkindadreifingin fyrir staðsetningu rafeindar í grunnástandi hefur endanlegt gildi á svæði sem er miklu stærri en kjarni atómsins. Í stað orku grunnástandsins er oft talað um "núllpunktsorku" (e. Zero Point Energy).

Af þessu sést að "hreyfingar" einda stöðvast EKKI við alkul. Líkindadreifingar um stað og hraða breytast til dæmis ekki í það horf að hraðinn verði eindregið 0 og samtímis verði staðurinn fastur og ákveðinn. Við getum ekki sagt hvað myndi gerast ef svo væri ekki. Það eru einungis til eindir í veröldinni sem lýsa verður með skammtafræði. Til dæmis eru allar rafeindir nákvæmlega eins! Það er ekki á nokkurn hátt hægt að þekkja þær í sundur. Okkar sígilda reynsla og innsæi kemur að engum notum þegar lýsa verður eindum með skammtafræðinni. Eðli náttúrunnar er einfaldlega slíkt að ekki er hægt að lýsa hreyfingum einda í atómi á nákvæmari hátt en með líkindadreifingu!...