Hvað merkir Rang- í örnefnum eins og Rangárvellir?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað merkir Rang- í örnefnum eins og Rangárvellir?
Upprunalega spurningin hljóðaði svona:

Hvað þýðir liðurinn Rang s.s. í Rangárvellir?

Samkvæmt Íslensku orðsifjabókinni merkir lýsingarorðið rangur ‘skakkur, snúinn; óréttur, öfugur’, og af rangur er leitt sagnorðið ranga ‘hreyfa til, ...’ og kvenkynsnafnorðið ranga, ‘ranghverfa, sbr. og sams. eins og Rangá og Rangbeinn’. Önnur skyld orð má sjá í venslanetinu. Einnig er gaman að nefna að nafnorðið ranga og samheiti ranghverfa koma fyrir í Íðorðabankanum í orðasafninu Hannyrðir.

En hvað merkingu Rang- í örnefnum eins og Rangárvellir varðar, er það frekar óumdeilt að það vísi í eiginleika kennileitis (hvort sem það eru vatnanöfn eða önnur landslagsnöfn) eða svæðis sem um er að ræða.

Leitarniðurstöður fyrir ‘rang-’ í gagnagrunninum nafnið.is eru allmargar. Þar er til að mynda að finna Rangá og önnur tengd nöfn svo sem Rangárvellir, Rangármelar, Rangárfoss; en einnig meðal annars Rangagata, Rangagil, Rangagjögur, Rangahjalli, Rangalón (bæjarnafn), Rangamýrar, Rangatjörn, Rangárás, Ranghali og Rangali, Rangivogur, Ranglát, Rangmiga, Rangur. Sum nöfn koma fyrir á fleiri en einum stað. Ekki eru skýringar til fyrir öll dæmin en meðal þeirra sem látin eru fljóta með í örnefnaskrám eru:

• Fremri-Ranghali, dalur ‘meðfram Úthnjúkum að vestan, og er reyndar kallaður almennt Ranghali (í framburði ætíð Rangali) ... er dalur þessi mjór og mjög krókóttur, og ber því vel viðeigandi nafn’.^[1]
• Rangmiga, lækur með breytileg stefna.^[2]
• Rangur, hylur ‘mikill og strengur’.^[3]

Af og til er annars konar skýringar að finna í örnefnalýsingum, það er svokallaðar alþýðuskýringar (sjá Aðalsteinn Hákonarson 2023 um hugtakið). Í lýsingunni fyrir Stafafell og Brekku í Austur-Skaftafellssýslu er til dæmis lækur sem heitir Rangalækur og er sá lækur ‘eins og rangir í skip, sagði séra Jón á Stafafelli’.^[4]

Tilvísanir:

1. ^ Örnefni á Staðarafrétt.
2. ^ Örnefnaskrá fyrir Eldleysu – Steinsnes.
3. ^ Örnefnaskrá fyrir Varmalæk.
4. ^ Örnefnaskrá fyrir Stafafell og Brekku.

Heimildir og mynd

• Ari Gíslason. Varmalækur. Nafnið.is
• Aðalsteinn Hákonarson (2023) ‘Í tófnalandi og slægna: um fleirnefnið Grens-, Græn(s/a)dal og alþýðuskýringar’, í Nöfn á nýrri öld: 20 greinar í tilefni 20 ára afmælis Nafnfræðifélagsins. Ritst. Emily Lethbridge et al. Reykjavík: Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum.
• Ásgeir Blöndal Magnússon. (1989). Íslensk orðsifjabók. Orðabókar Háskólans.
• Íðorðabankinn. Reykjavík: Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum.
• Margeir Jónsson. (1934). Örnefni á Staðarafrétt og aðliggjandi heimalöndum. Nafnið.is
• Nafnið.is. Reykjavík: Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum.
• Sigurður Jónsson. (1885). Stafafell og Brekka. Nafnið.is
• Svavar Sigmundsson. (2013, 27. maí). Hvað merkir nafnið Rangá? Vísindavefurinn.
• Vilhjálmur Hjálmarsson. (1950). Eldleysa - Steinsnes. Nafnið.is
• Mats Icelandic Image Library. © Mats Wibe Lund. Birt með góðfúslegu leyfi. (Sótt 23.10.2024).

...