Hvað er leirgos?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað er leirgos?
Leirhverir myndast á háhitasvæðum: brennisteinsrík gufa frá glóandi bergkviku í neðra binst jarðvatni í brennisteinssýru sem leysir upp bergið og úr verður „leirgrautur“. Ef „grauturinn“ hvellsýður verður leirgos.

Dæmi um leirgos og tilurð þeirra má lesa í bók Sigurðar Þórarinssonar, Eldur í Öskju,^[1] þar sem hann lýsir aðdraganda Öskjugossins 1961:

Í ágústlok 1961 var Askja og sérstaklega Öskjuop^[2] skoðuð rækilega úr loft því fyrirhugað var að koma báti á Öskjuvatn til dýptarmælinga – „enga missmíði var þar að sjá“ skrifar Sigurður.

Snemma í október 1961 sýndu skjálftamælar Veðurstofunnar jarðhræringar með upptök í Dyngjufjöllum og 10. október sáust úr flugvél þrír gufustrókar á N–S línu inni í öskjunni rétt suður af Öskjuopi, frá þeim öllum runnu leirbornir lækir norður í Öskjuop. Ekki var vitað um jarðhita áður á þessum slóðum.

Enn var flogið yfir Öskju 12. október, þá hafði það eitt breyst að sljákkað hafði í miðhvernum. Daginn eftir var 10-manna jeppaleiðangur kominn á staðinn – miðhverinn var kulnaður en nyrsti og syðsti hverinn höfðu brætt sig upp gegnum þykka hjarnskafla og í þeim kraumaði leirgrautur suðuheitur og spýttist stundum 1–2 m í loft upp. Um 30 sekúndulítrar runnu úr hvorum hver en sýnilegt var að rennslið hafði sjatnað síðan mest var.

Hinn 19. október voru tveir jarðfræðingar enn á ferð í Öskju að skoða hverina. Þá var nyrsti hverinn einn virkur en sunnan við hveraröðina hafði myndast mikill leirhver sem þeytt hafði grjóti um 300 m og leirslettum suður undir Víti. Hver þessi hafði fremur hægt um sig er þeir félagar sáu hann fyrst, en sem þeir ætluðu að skoða hann nánar gaus hann fyrirvaralaust gosi, um 100 m háu, og þeytti höfuðstórum steinum langar leiðir. Áttu þeir félagar fótum fjör að launa, en hverinn hlaut nafnið Hrekkur „og mun hann um nokkurra daga skeið hafa verið mestur goshvera á jörðinni. Eftir sprengigosið þann 19. ældi hverinn upp svo mikilli leðju að kalla mátti leðjuá sem frá honum rann stutta stund.“

Hinn 24. október var enn flogið yfir svæðið og var þá svo að sjá að rennsli frá hverunum væri hætt eða sem næst, og þótti það benda til þess að bergkvika nálgaðist nú yfirborð Öskju og grunnvatn væri að þverra. Öskjugosið 1961 hófst 26. október sem næst þar sem hverirnir höfðu verið.

Tilvísanir:

1. ^ Sigurður Þórarinsson. Eldur í Öskju. Almenna bókafélagið, Reykjavík 1963.
2. ^ Breitt hlið inn í öskjuna að NA-verðu.

Mynd:

• HotSpringNamaskardh.jpg | Wikimedia Commons. Höfundur myndar Andreas Tille. Birt undir CC BY 4.0 leyfi. (Sótt 7.10.2024).
• Öskjuvatn und Viti.jpg | Wikimedia Commons. Höfundur myndar Areuland. Birt undir CC BY 4.0 leyfi. (Sótt 7.10.2024).

...