Hvaða bækur eru Grágás og Jónsbók?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvaða bækur eru Grágás og Jónsbók?
Allsherjarríki eða þjóðveldi var stofnað á Íslandi á 10. öld. Eftir það giltu ein lög fyrir alla í landinu, sem var næstum einsdæmi í Evrópu. Til eru tvö stór og heilleg skinnhandrit af þjóðveldislögunum, Staðarhólsbók og Konungsbók, auk töluverðs fjölda brota. Talið er að þessar bækur hafi verið ritaðar um miðja 13. öld. Þegar kom fram á 16. öld héldu margir að bækurnar hefðu að geyma Grágásarlögin, sem Magnús góði Noregskonungur setti Þrændum á 11. öld í Noregi. Vegna þessa misskilnings var farið að nefna lögin Grágás og það festist. Konungsbók og Staðarhólsbók eru stærstu lagarit sem forngermanskar þjóðir hafa látið eftir sig á móðurmáli sínu.

Um miðja 13. öld hófst konungssamband Íslands og Noregs. Hákon 4. gamli Hákonarson (1204-1263) náði að friða Noreg og hóf endurskoðun laga Noregs. Sonur hans Magnús 6. (1238-1280) tók við völdum árið 1263 og hélt löggjafarstarfinu áfram með svo miklum sóma að Íslendingar gáfu honum nafnbótina lagabætir. Magnús lagabætir lét gera tvær lögbækur fyrir Ísland. Hin fyrri var nefnd Járnsíða og var lögtekin á Alþingi 1271-1273 en hún gilti ekki lengi. Árið 1280 sendi Magnús nýtt lögbókarfrumvarp til landsins og var það samþykkt á Alþingi, með breytingum árið 1281. Í formála sínum með bókinni segist konungur hafa sent hana til landsins með herra Jóni lögmanni Einarssyni. Snemma á 14. öld var farið að kenna bókina við þennan sendimann konungs og kalla hana Jónsbók.

Jónsbók byggði á Grágás en að mestu á Landslögum Magnúsar, sem hann setti öllum Noregi árið 1274. Landslögin voru fyrstu lögin sem giltu um allan Noreg. Landslög Magnúsar voru þýdd á dönsku og endurútgefin í sérstakri lögbók 1604 og giltu í Noregi til 29. september 1688 er Norsku lög Kristjáns V., sem samþykkt voru 15. apríl 1687, tóku gildi. Norsku lög Kristjáns V. voru að hluta til lögtekin fyrir Ísland og giltu samhliða Jónsbók. Enn er eitt ákvæði Norsku laga talið upp í lagasafni Íslands en mun meira er þar úr Jónsbók.

Járnsíða og Jónsbók eru lögbækur sem þýðir að þegar þær voru settar, féllu öll ákvæði þjóðveldislaganna, það er Grágásar úr gildi. En sum ákvæði Grágásar voru tekin upp í Jónsbók og fengu þar framhaldslíf.

Mynd:

• AM 334 fol. Handrit.is. (Sótt 22.9.2023).

...