Hvaða áhrif hafði fútúrismi á tónlist snemma á 20. öld?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvaða áhrif hafði fútúrismi á tónlist snemma á 20. öld?
Fútúrismi var hreyfing sem mest kvað að í bókmenntum og myndlist á fyrri hluta 20. aldar. Hreyfingin kom bæði fram á Ítalíu og í Rússlandi. Ítalski fútúrisminn einkenndist af mikilli dýrkun á vélum og hraða nútímans en hafði ímugust á fortíðinni. Eitt helsta einkenni fútúrismans voru stefnuyfirlýsingar af ýmsu tagi.

Einn ítölsku fútúristanna var Luigi Carlo Filippo Russolo (1895-1947). Hann fékkst bæði við myndlist og tónlist. Árið 1913 skrifaði hann fræga stefnuyfirlýsingu sem kom síðan út árið 1916. Stefnuyfirlýsingin er eitt helsta framlag fútúrismans til tónlistar og kallast Hávaðaávarpið (ít. L'arte dei Rumori). Þar lýsti Russolo þeirri ætlun sinni að endurnýja tónlist fortíðarinnar með hávaðalist og hljóðgjöfum nútímans. Sumir telja að stefnuyfirlýsing Russolo sé meðal áhrifamestu texta um fagurfræði tónlistar á 20. öld.^[1] Í ávarpinu flokkar Russolo hávaða og hljóð fútúrismans í sex flokka. Þessi hljóð áttu að vera efniviður hljómsveita í anda fútúrismans. Hér eru nokkur dæmi um hljóð sem Russolo tiltók í hverjum flokki fyrir sig:

1. klapp, öskur, umferðarniður
2. blístur, hrotur, hvæs
3. hvísl, muldur, hjal
4. hvellir, suð, skrölt
5. slagverkshljóð mynduð með: málmi, tré, húð, grjóti
6. dýra- og mannahljóð: hróp, stunur, hlátur, snökt

Russolo greindi einnig frá því í ávarpinu að hann væri að vinna að tilraunahljóðfærum sem gætu gefið frá sér öll þessi hljóð. Hljóðfærin kallaði hann intonarumori. Þau voru órafmögnuð og litu dagsins ljós í nokkrum útgáfum á árabilinu 1910-1930. Flestar útgáfurnar eyðilögðust í seinni heimsstyrjöldinni og aðrar týndust.

Nokkur tónskáld á fyrri hluta 20. aldar hrifust af stefnuyfirlýsingu Russolo. Þar má til dæmis nefna franska tónskáldið Edgard Varèse (1883-1965) sem blandaði ýmsum hljóðum nútímans saman við hefðbundinn hljóðheim sinfóníutónlistar í verkinu Amériques (1919-22). Verkið krefst ellefu slagverksleikara og tveir þeirra leika á sírenur. Það tekur um 23 mínútur í flutningi og hefst á blíðum tónum sem minna á verk í anda franska impressjónistans Claude Debussys (1862-1918). Fljótt taka leikar hins vegar að æsast og hljóðheimurinn minnir á iðandi stórborg þar sem umferðagnýr heyrist og þokulúðrar hljóma.

Ýmis önnur tónskáld nýttu sér hljóðheim nútímans á fyrri hluta 20. aldar, til að mynda bandaríska tónskáldið George Antheil (1900-1959). Hann samdi Vélrænan ballett (fr. Ballet mécanique) árið 1925 en í honum er meðal annars notast við sjálfspilandi píanó, sírenur og þrjá flugvélahreyfla.

Tengt fútúrisma í tónlist eru líka ný hljóðfæri sem urðu til á svipuðum tíma, til að mynda þeremín sem rússneski vísinda- og tónlistarmaðurinn Lev Termen (1896-1993) fann upp um 1920. Það var eitt af fyrstu rafhljóðfærunum og um leið fyrsta hljóðfærið sem ekki krafðist neinnar snertingar. Á þeremín var leikið með því að breyta segulsviði á milli tveggja sveifluvaka með handahreyfingum. Franskur verkfræðingur að nafni Maurice Martenot (1898-1980) bjó nokkrum árum síðar til hljóðfæri sem einnig nýtti rafsegulsvið en ólíkt þeremíni studdist það við nótnaborð.

Segja má að helsta framlag fútúrismans til tónlistar 20. aldar hafi verið að færa hljóðheim nútímaborgarlífs inn í tónlistina og þar með endurnýja og umbylta tónmáli hefðarinnar.

Efni til hlustunar og áhorfs á vefnum YouTube:

• Leikið á nokkrar tegundir endurgerða tilraunahljóðfærisins intonarumori. (Sótt 5.05.2023).
• Tónverk fyrir 16 intonarumori. (Sótt 5.05.2023).
• Varèse: Amériques. (Sótt 5.05.2023).
• Antheil: Vélrænn ballett. (Sótt 5.05.2023).

Tilvísun:

1. ^ Daniel Werner og Christoph Cox. Audio Culture. Readings in Modern Music. London: Continiuum International Publishing Group LTD, 2004.

Heimildir og frekara lesefni:

• Árni Heimir Ingólfsson, Saga tónlistarinnar: Tónlist á Vesturlöndum frá miðöldum til nútímans, Forlagið, Reykjavík 2016.
• Luigi Russolo, The Art of Noise (futurist manifesto, 1913), (þýð. Robert Filliou), Ubuclassics, 2004. (Sótt 4.05.2023).

Mynd:

• File:Intonarumori, 1913.jpg - Wikimedia Commons. (Sótt 4.05.2023).

...