Hvað getið þið sagt mér um bleikjur?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað getið þið sagt mér um bleikjur?
Bleikja (Salvelinus alpinus) er ferskvatnsfiskur sem finnst helst í stöðuvötnum og lækjum á norðurslóðum og er talin vera sú tegund ferskvatnsfiska sem finnst nyrst í heiminum (Klemetsen o.fl., 2003). Bleikjan tilheyrir ætt laxfiska eins og urriðinn (Salmo trutta) og laxinn (Salmo salar) sem einnig finnast hérlendis. Laxfiskar eru mikið rannsakaðir, meðal annars vegna þess hversu víða þeir finnast og hve mikils metnir þeir eru af veiðimönnum, en það hefur efnahagslegt gildi. Líffræðingar hafa einnig heillast af gífurlegum fjölbreytileika þeirra á meðal. Allir laxfiskar hrygna í ferskvatni en það er mismunandi eftir tegundum (og stofnum innan tegunda) hvort einstaklingar ferðast milli ferskvatns og saltvatns eða ekki.

Bleikjur skiptast almennt í sjóbleikju- (e. anadromous charr) og vatnableikjustofna (e. non-anadromous charr) (Klemetsen o.fl., 2003). Sjóbleikjur (bæði kynþroska og ókynþroska fiskar) stunda árstíðabundið far milli ferskvatnskerfa og strandsvæða og geta því lifað bæði í ferskvatni og sjó. Yfirleitt dvelja sjóbleikjur í saltvatni vor, sumar og fram á haust, meðan mest framboð er á fæðu, en færa sig í ferskvatn (ár eða stöðuvötn) á haustin til að hrygna og dveljast í yfir veturinn (Dempson & Green, 1985). Vatnableikjur lifa hins vegar almennt í sama stöðuvatni allt sitt líf og ferðast aðeins innan þess (Klemetsen o.fl., 2003).

Fæða seiða sjóbleikju og vatnableikju er talin nokkuð áþekk þar sem ungviði beggja gerða velja helst botnlæga fæðu (Klemetsen o.fl., 2003). Meiri munur er á fæðuvali fullorðinna einstaklinga. Sjóbleikjur éta nær eingöngu sviflæga fæðu eins og fljótandi hryggleysingja eða aðra fiska þegar þær fullorðnast. Stofnar vatnableikju sýna fjölbreyttara fæðuval þar sem sumir stofnar (afbrigði) nærast að mestu á dýrasvifi, aðrir á fiski líkt og sjóbleikjur (Wood o.fl., 2013).

Bleikjur eru þekktar fyrir mikinn fjölbreytileika í svipfari sem birtist meðal annars sem afbrigði á mismunandi svæðum (vötnum/lindum) eða jafnvel innan vatna. Þetta virðist tengjast sérhæfingu eftir búsvæðum eða fæðugerðum (Klemetsen o.fl., 2003). Afbrigði innan eins stöðuvatns eru kölluð samsvæða.^[1] Samsvæða afbrigði eru undarlega algeng meðal bleikjustofna en finnast ekki, eða eru mjög sjaldgæf, hjá öðrum tegundum. Samsvæða afbrigði finnst meðal annars í vötnum í Noregi (Skoglund, Siwersson, Amundsen & Knudsen, 2015), á Grænlandi (Doenz o.fl., 2019), í Síberíu (Alekseyev o.fl., 2009) og á Íslandi (Sandlund o.fl., 1992). Algengast er að finna tvö afbrigði innan vatns en dæmi um fleiri þekkjast, til að mynda lifa fjögur bleikjuafbrigði í Þingvallavatni (Sandlund o.fl., 1992). Einnig finnast áþekk afbrigði, sambærileg hvað varðar stærð, lögun og fæðuval, í mörgum aðskildum vötnum við líkar umhverfisaðstæður. Hérlendis ber hæst afbrigði dvergbleikju sem finnast í einangruðum lindum, aðallega á gosbeltinu (Kristjánsson o.fl., 2012).

Afbrigði bleikju, hérlendis sem ytra, hafa verið viðfangsefni líffræðinga sem vilja skilja áhrif vistfræðilegra þátta á fjölbreytileika og virkni lífvera, og til að skilja þróun afbrigða og jafnvel tegunda. Sérfræðingar við til að mynda Hafrannsóknarstofnun, Háskólann á Hólum, Náttúrustofu Kópavogs og Háskóla Íslands stunda fjölþættar rannsóknar á bleikjum og öðrum vatnafiskum og lífverum.

Samantekt:

• Bleikjan tilheyrir laxfiskum og hefur norðlægasta dreifingu ferskvatnsfiska.
• Bleikjan er að upplagi sjófiskur, hrygnir í ám en tekur út vöxt í ferskvatni.
• Bleikjan hefur numið vötn eða lindir víðs vegar á norðurhveli og þróast í ólíkar gerðir.
• Virkar rannsóknir eru á bleikju hér á landi.

Tilvísun:

1. ^ Samsvæða afbrigði vísar til landfræðilegra líkana um tilurð tegunda (e. sympatric speciation). Hinar megingerðir tegundamyndunar eru kölluð sérsvæða (e. allopatric) eða tegundamyndun á aðlægum svæðum (e. parapatric speciation). Hægt er að lesa meira um þessi hugtök í svari við spurningunni Hvaða áhrif getur landslag haft á myndun tegunda?

Heimildir og mynd:

• Alekseyev, S.S., Bajno, R., Gordeeva, N.V., Reist, J.D., Power, M., Kirillov, A.F., Samusenok, V. P. & Matveev, A.N. (2009). Phylogeography and sympatric differentiation of the Arctic charr Salvelinus alpinus (L.) complex in Siberia as revealed by mtDNA sequence analysis. Journal of Fish Biology, 75(2), 368-392.
• Dempson, J.B. & Green, J.M. (1985). Life history of anadromous arctic charr, Salvelinus alpinus, in Fraser River, northern Labrador. Canadian Journal of Zoology, 63(2): 315-324.
• Doenz, C.J., Krähenbühl, A.K., Walker, J., Seehausen, Ole & Brodersen, J. (2019). Ecological opportunity shapes a large Arctic charr species radiation. Proceedings of the Royal Society B, 286(1913); 20191992.
• Guðbrandsson, J., Franzdóttir, S.R., Kristjánsson, B.K., Ahi, E.P., Maier, V.H., Kapralova, K.H., Snorrason, S. S., Jónsson, Z.O. & Pálsson, A. (2018). Differential gene expression during early development in recently evolved and sympatric Arctic charr morphs. PeerJ, 6, e4345.
• Kapralova, K. M., Morrissey, M. B., Ólafsdóttir, G. Á., Snorrason, S.S. & Ferguson, M. M. (2011). Evolution of adaptive diversity and genetic connectivity in Arctic charr (Salvelinus alpinus) in Iceland. Heredity, 106(3), 472-487.
• Klemetsen, A., Amundsen P.-A., Dempson, J. B., Jonsson, B., Jonsson, N., O‘Connell, M. F. & Mortensen, E. (2003). Atlantic salmon Salmo salar L., brown trout Salmo trutta L. and Arctic charr Salvelinus alpinus (L.): a review of aspects of their life histories. Ecology of Freshwater Fish, 12(1), 1-59.
• Kristjánsson, B.K., Skúlason, S., Snorrason, S.S. & Noakes, D.L.G. (2012). Fine-scale parallel patterns in diversity of small benthic Arctic charr (Salvelinus alpinus) in relation to the ecology of lava/groundwater habitats. Ecology and Evolution, 2(6), 1099-1112.
• Sandlund, O.T., Gunnarsson, K., Jónasson, P.M., Jonsson, B., Lindem, T., Magnússon, K.P., Malmquist, H.J., Sigurjónsdóttir, H., Skúlason, S. & Snorrason, S.S. (1992). The arctic charr Salvelinus alpinus in Thingvallavatn. OIKOS, 64(1/2), 305-351.
• Skoglund, S., Siwersson, A., Amundsen, P-A. & Knudsen, R. (2015). Morphological divergence between three Arctic charr morphs – the significance of the deep-water environment. Ecology and Evolution, 5(15), 3114-3129.
• Skúlason, S., Noakes, D.L.G. & Snorrason, S.S. (1989). Ontogeny of trophic morphology in four sympatric morphs of arctic charr Salvelinus alpinus in Thingvallavatn, Iceland. Biological Journal of the Linnean Society, 38(3): 281-301.
• Wood, P.J., Skúlason, S., Snorrason, S.S., Kristjánsson, B.K., Ingimarsson, F. & Malmquist, H.J. (2013). Variability in the functional role of Arctic charr Salvelinus alpinus as it relates to lake ecosystem characteristic. Environmental Biology of Fishes, 96(12), 1361-1376.
• Kalina H. Kapralova og Quentin Jean B. Horta-Lacueva. - vantar frekari upplýsingar um heimildina.

Spurningu Erlends er hér svarað að hluta....