Hvers konar steintegund er kléberg?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvers konar steintegund er kléberg?
Upprunalega hljóðaði spurningin svona:

Steintegundinn kléberg, er til einhver skýring eða hvernig steintegund er það?

Í grein sinni „Kléberg á Íslandi“ (1951) segir Kristján Eldjárn að orðið kléberg sé ekki lifandi í íslensku og komi ekki heldur fyrir í fornritum. Ekkert sérstakt heiti hafi þessi steintegund í tungunni annað en tálgusteinn, en það sé jöfnum höndum notað um ýmsar tegundir [erlendra sem] innlendra mjúkra steina.

Nytjasteinn sá sem Kristján kallar kléberg í greininni nefnist á norsku klebersten og á ensku soapstone. Bergið er saman sett einkum úr blöndu af talki og klóríti í mismunandi hlutföllum og myndast við myndbreytingu í rótum fellingafjalla – þess vegna finnst það víða í Noregi og á Grænlandi en ekki á Íslandi.

Hin mikla dómkirkja í Þrándheimi (Niðarósi), sem byggð var á 230 árum frá 1070–1300, er sögð vera gerð úr klébergi, nánar sagt úr talksteini og grænskífu. Talksteinninn er ummyndað perodótít (möttulefni) en grænskífan ummyndað basalt/gabbró.

Talk er linast allra steinda (harka = 1) og eins og nafnið tálgusteinn ber með sér, er bergtegundin auðunnin auk þess sem hún er eldföst. Menn hafa því snemma komist upp á að hagnýta hana til ýmissa þarfa, í sökkur (neðan í net), kljásteina (í vefstólum), grýtur (potta), lampa, deiglur, snældusnúða og síðast enn ekki síst til bygginga, samanber fyrrnefnda dómkirkju. En þar sem kléberg er ekki til í náttúru Íslands, hafa menn haft með sér utanlands frá, hluti gerða úr efninu. Þegar hinir stærri hlutir brotnuðu í tímans rás voru aðrir minni gerðir úr brotunum, svo sem víða hefur komið fram í uppgröftum fornleifafræðinga hér á landi.

Tilvísun og mynd:

• Kristján Eldjárn 1951, „Kléberg á Íslandi.“ Árbók Hins íslenska fornleifafélags 1949–50, bls. 41–62.
• Mynd: Die Nidaros Kathedrale in Trondheim. 02.jpg - Wikimedia Commons. Höfundur myndar: Holger Uwe Schmitt. Birt undir CC BY-SA 4.0 leyfi. (Sótt 18.3.2022).

...