Hvað er frumstæð kvika og hvað er þróuð kvika?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað er frumstæð kvika og hvað er þróuð kvika?
Þegar jarðfræðingar tala um frumstæða kviku merkir það einfaldlega að efnasamsetning kvikunnar gefi til kynna að hún hafi borist af miklu dýpi án þess að staldra við í jarðskorpunni á leið sinni upp á yfirborðið.

Þróuð kvika er síðan andstæðan, það er kvika sem hefur stöðvast um hríð á nokkru dýpi í jarðskorpunni og myndað þar kvikuhólf. Kvikuhólf geta verið misstór og á mismiklu dýpi og ef kvikan liggur lengi í þeim án þess að berast upp á yfirborðið getur efnasamsetningin smám saman breyst. Kvikan getur til dæmis aðskilið sig, svolítið eins og mjólk sem skilur sig í undanrennu og rjóma, og hún getur einnig brætt berg út frá sér. Þegar það gerist bætast iðulega önnur frumefni við kvikuna. Við þessi ferli er kvikan sögð hafa þróast.

Berg í möttli jarðar hefur aðra samsetningu en megnið af jarðskorpunni. Þess vegna er mögulegt að sjá á efnasamsetningu hrauna hversu skyld þau eru möttulberginu neðan við jarðskorpuna. Helsta efnafræðilega einkenni frumstæðrar kviku er hátt hlutfall frumefnisins magnesíns, en ókjör eru af því í möttlinum. Önnur frumefni kvikunnar eru einnig í ólíkum hlutföllum eftir því hvort kvika er frumstæð eða þróuð.

Oft er hægt að sjá magnesín í hraunmolum ef rýnt er í þá. Kristallar, sem skera sig úr gráleitum hraunmassanum, eru kallaðir dílar. Litlir flöskugrænir dílar í hrauni nefnast ólivín^[1] og þeir eru að miklu leyti úr magnesíni. Sjáist þeir í bergi er það góð vísbending um að kvikan hafi verið frumstæð.

Hitastig kviku þegar hún kemur upp á yfirborðið er einnig vísbending um hversu frumstæð eða þróuð hún er. Á ferðalagi sínu upp á yfirborðið kólnar kvika. Kvika sem hefur dvalið lengur í jarðskorpunni getur kólnað meira en kvika sem berst hraðar upp á yfirborðið. Frumstæð kvika er því yfirleitt heitari en þróuð kvika.

Tilvísun:

1. ^ Heitið er dregið af litnum. Ólivín er ólífugrænt að lit.

Mynd:

• © Kristinn Ingvarsson.

Ritstjórn Vísindavefsins þakkar Sæmundi Ara Halldórssyni, fræðimanni við Jarðvísindastofnun HÍ, fyrir yfirlestur og gagnlegar ábendingar.

Spurningu Guðlaugar er hér svarað að hluta....