Hversu áreiðanlegar eru niðurstöður úr COVID-19-skimun hér á landi?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hversu áreiðanlegar eru niðurstöður úr COVID-19-skimun hér á landi?
Upprunalegu spurningarnar voru:

Er möguleiki á að fólk greinist með falskt jákvætt próf og ef svo hversu miklar líkur eru á fölskum jákvæðum prófum? (Arnbjörg). Hversu áreiðanlegar eru niðurstöðurnar úr COVID-19 skimun/prófi hér á landi? Það er hversu mörg prósent af sýktum gefa fram jákvæða niðurstöðu? (Ottó). Hversu nákvæmt er COVID-19-próf og hvað má búast við mörgum fölskum jákvæðum niðurstöðum úr því? (Kári Þór)

Hér á landi eru notaðar tvær aðferðir við að prófa fyrir SARS-CoV-2-smiti. Annars vegar er notað kjarnsýrupróf, sem mælir hvort erfðaefni veirunnar sé til staðar í öndunarvegi fólks, en hins vegar er notað mótefnapróf til þess að mæla hvort fólk hafi myndað mótefni gegn veirunni. Við landamæraskimun hér á landi er fyrst notað kjarnsýrupróf og reynist það jákvætt er síðan athugað hvort viðkomandi hafi myndað sértæk mótefni við veirunni. Sé einkennalaus einstaklingur jákvæður á báðum prófunum telst hann með óvirkt smit. Sé viðkomandi hins vegar ekki með mótefni eru töluverðar líkur á að hann sé smitandi og telst vera með virkt smit.

Bæði prófin eru mjög næm, en þó er ekki unnt að segja með nokkurri vissu hversu mörg prósent sýktra einstaklinga mælast neikvæðir, þrátt fyrir að vera sýktir af veirunni. Það er vegna þess að ástæða neikvæðra prófa hjá sýktum einstaklingum er í langfæstum tilvikum tæknilegs eðlis, heldur fer hún eftir því hversu langt er síðan viðkomandi sýktist. Veiran þarf að fjölga sér í öndunarvegi fólks áður en hún verður mælanleg og það er talið taka nokkra daga frá því að fólk sýkist þar til nægt magn er af veirunni til að prófið verði jákvætt.

Mjög sjaldgæft er til dæmis að fólk smitað af SARS-CoV-2, sem líka hefur einkenni sjúkdómsins COVID-19, mælist neikvætt á kjarnsýruprófi. Einstaka tilvik hafa þó komið upp en ekki er vitað nákvæmlega hvað veldur því. Ein ástæða gæti mögulega verið að í slímhúð viðkomandi einstaklings séu efni sem hindra ensímin sem notuð eru í prófinu, eða að veiran hafi fjölgað sér meira í neðri hluta öndunarvegs en efri. Þetta eru þó einungis getgátur.

Þegar faraldurinn reið yfir Kína í upphafi árs 2020 voru notuð próf byggð á sömu aðferð og hér á landi, en þó með annarri útfærslu. Bent hefur verið á að tíðni falskra-neikvæðra prófa á nefholssýnum hafi verið allt að 27% í Kína þegar um var að ræða sjúklinga sem höfðu öll einkenni COVID-19 og mældust síðar jákvæðir á mótefnaprófi, en að aðrar rannsóknir hafi sýnt 2-29% tíðni falskra-neikvæðra prófa. Þessar niðurstöður eru þó umdeildar því aðferðafræðin við áreiðanleikamatið var ekki nógu stöðluð, sérstaklega ekki hvað varðar sýnatöku. Það þarf því að vanda vel til verka við hönnun á veiruprófum sem og þeim rannsóknum sem meta eiga áreiðanleika prófanna.^[1] Sambærilegar tölur yfir prófin sem notuð eru á Íslandi liggja ekki fyrir, en ætla má að þau séu áreiðanlegri en ofangreindar tölur gefa til kynna, sérstaklega ef tekið er mið af því hversu vel tókst að ráða niðurlögum fyrstu bylgju faraldursins.

Tíðni falskra-jákvæðra niðurstaðna er jafnframt mjög lág, það er að einstaklingur sem ekki er smitaður greinist jákvæður fyrir SARS-CoV-2 með kjarnsýruprófi. Hún hefur ekki verið metin beint en fjöldi prófa sem gerð hafa verið á svæðum eins og á Íslandi á tímum þar sem tíðni smita er lág gefur einhverja hugmynd, til dæmis má áætla um það út frá gögnum Íslenskrar erfðagreiningar og Sýkla- og veirufræðideildar Landspítalans sem birtast á covid.is. Þann 30. júlí 2020 voru 873 einstaklingar prófaðir með slembiúrtaki. Aðeins eitt sýni reyndist jákvætt, sem er um 0.11% sýnanna og því líklegt að tíðni falskra-jákvæðra prófa sé ekki hærri en sú tala. Þann 1. ágúst 2020 voru svo 2.363 sýni greind við landamæraskimun en reyndust öll neikvæð. Svipaðar tölur má sjá aðra daga skimunarinnar og má því ætla að tíðni falskra-jákvæðra niðurstaðna sé lægri en 1/2363 eða 0.04%, en neðri mörkin eru í raun ekki vel þekkt.

Tilvísun:

1. ^ Woloshin, S. o.fl. (2020). False Negative Tests for SARS-CoV-2 Infection — Challenges and Implications. NEJM, 383:e38. (Sótt 10.8.2020).

Mynd:

• Health.mil. (Sótt 10.8.2020).

...