Hvenær var farið að sjóða niður mat og hvenær varð niðursuðudósin til?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvenær var farið að sjóða niður mat og hvenær varð niðursuðudósin til?
Niðursuða er ekki ýkja gömul aðferð til þess að geyma mat. Söltun, reyking og þurrkun á mat eru til að mynda miklu eldri aðferðir. Niðursuða á mat á rætur að rekja til Frakklands undir lok 18. aldar. Á þeim tíma, og í byrjun 19. aldar, áttu Frakkar í ófriði við ýmsa nágranna sína í Evrópu (Napóleonsstríðin). Erfitt var að sjá stórum og dreifðum herafla fyrir nægum og góðum mat og því hétu frönsk stjórnvöld 12.000 franka verðlaunum hverjum þeim sem gæti fundið upp á ódýrri og árangursríkri aðferð til þess að auka geymsluþol matvæla.

Kökugerðarmaðurinn og kokkurinn Nicolas Appert (1749-1841) fór að prófa sig áfram og komst að því með ýmsum tilraunum, að með því að setja matvæli í glerflöskur (og síðar krukkur), loka þeim kyrfilega og sjóða í langan tíma væri hægt að koma í veg fyrir að maturinn spilltist. Á þessum tíma var ekki ljóst hvers vegna maturinn hélst óskemmdur og enn áttu eftir að líða um 50 ár áður en Louis Pasteur (1822-1895) gat útskýrt áhrif örvera. Uppgötvunin varð engu að síður til þess að árið 1809 fékk Appert verðlaunin sem heitið hafði verið.

Hugmynd Apperts var þróuð áfram og barst fljótlega til annarra landa. Glerkrukkur þóttu ekki endilega besta lausnin og árið 1810 fékkst einkaleyfi í Bretlandi fyrir niðursuðu matvæla í tindósum. Þarmeð var fyrsta niðursuðudósin komin fram á sjónarsviðið.

Í fyrstu var framleiðsla á niðursoðnum mat frekar óhagkvæm. Hún krafðist bæði mikils mannafla og tíma ef framleiða átti mat í miklu magni. Dósirnar voru handunnar og það tók allt upp í sex klukkustundir að sjóða þær eftir að maturinn var kominn í. Enda var niðursoðinn matur ekki á borðum almennings í upphafi, heldur fyrst og fremst ætlaður hermönnum. Matur varðveittur á þennan hátt þótti einnig kjörinn fyrir landkönnuði og sjófarendur sem þurftu matarbirgðir sem gátu enst óskemmdar um langa hríð.

Smám saman batnaði tæknin til niðursuðu og framleiðslan varð ódýrari. Niðursuðudósin breiddist smám saman út um heiminn þegar leið á 19. öldina; ört vaxandi mannfjöldi í stórborgum bæði vestan- og austanhafs skipti þar verulegu máli. Styrjaldir áttu einnig mikinn þátt í því að auka útbreiðslu niðursuðudósarinnar, til að mynda Krímstríðið og þrælastríðið í Ameríku á 19. öldinni og heimsstyrjöldin fyrri snemma á 20. öldinni. Núna þekkjast niðursuðudósir um allan heim.

Heimildir og myndir:

• Canning - Wikipedia, the free encyclopedia. (Skoðað 27. 1. 2016).
• canning -- Britannica Online Encyclopedia. (Skoðað 27. 1. 2016).
• What It Says on the Tin: A Brief History of Canned Food - Hungry History. (Skoðað 27. 1. 2016).
• Mynd frá niðursuðuverksmiðju: Canned food factory (1898).jpg - Wikimedia Commons. (Sótt 28. 1. 2016).
• Mynd af flösku Apperts: Boutappertcolljpb.jpg - Wikimedia Commons. (Sótt 28. 1. 2016).
• Mynd af niðursuðudós: 15 Foods you think are healthy that aren't. (Sótt 28. 1. 2016).

...