Hvaða áhrif hefur brennisteinsmengun frá eldgosi á heilsu fólks?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvaða áhrif hefur brennisteinsmengun frá eldgosi á heilsu fólks?
Upprunalega spurningin hljóðaði svona:

Hver eru áhrif SO₂ á mannslíkamann? Eru einhver langtímaáhrif þekkt?

Þegar fólk verður fyrir mengun af völdum brennisteinstvíildis (sem líka kallast brennisteinsdíoxíð, SO₂) þá breytist efnið á röku yfirborði slímhúða í brennisteinssýru sem veldur ertingu í augum, nefi og koki. Mest af því SO₂ sem berst í efri öndunarveg í gegnum nef og munn frásogast í gegnum slímhúðina og inn í líkamann, líklega meira en 85%. Þar umbreytist það í lifrinni og skolast út með þvagi. Það er því mjög lítið eða nánast ekkert af SO₂ sem safnast fyrir í líkamanum og skaða á innri líffærum hefur ekki verið lýst. Auk þess að frásogast í efri öndunarvegi þá framleiða bakteríur í nefi og koki ýmis efni sem binda SO₂ og gera það óvirkt. Þetta er ástæða þess að lögð er áhersla á það í leiðbeiningum um viðbrögð við SO₂-mengun að fólk andi rólega, í gegnum nefið og forðist áreynslu.

Skaðleg áhrif SO₂ eru tengd því þegar efnið kemst í neðri öndunarveginn, niður í lungun og það er þá sem geta komið fram alvarlegri einkenni svo sem astmi og bjúgur í lungum.

Þegar metin er áhætta og viðbrögð við mengun af völdum SO₂ hafa verið skilgreind ýmis viðmið eða gildi á styrk efnisins sem hægt er að hafa til hliðsjónar. Þannig hafa til dæmis verið gefin út heilsuverndarmörk fyrir klukkutíma sem eru 350 µg/m³ og heilsuverndarmörk fyrir sólarhring 125 µg/m³. Hins vegar er erfitt að tengja ákveðin gildi beint við tiltekin einkenni þar sem áhrif af völdum SO₂ eru mjög einstaklingsbundin, einstaklingur getur fundið fyrir töluverðum einkennum á meðan annar sem stendur við hliðina á honum finnur varla nokkuð.

Áhrifum af SO₂ má skipta í skammtímaáhrif vegna skyndilegrar mengunar sem stendur stutt yfir, í einhverjar mínútur eða klukkustundir, og langtímaáhrif sem geta komið fram þegar mengun er viðvarandi í daga, mánuði eða jafnvel ár.

Skammtímaáhrifin þegar styrkur er lágur, eru fyrst og fremst erting í augum, nefi og koki og jafnvel höfuðverkur. Ef gildin fara hærra, til dæmis yfir 500-600 µg/m³ getur farið að bera á hósta, sérstaklega hjá einstaklingum með undirliggjandi lungnasjúkdóma. Einkenni koma strax fram um leið og mengunar verður vart í þeim styrkleika sem hefur áhrif á einstaklinginn en hverfa líka um leið og mengunin er horfin. Þegar styrkurinn er kominn yfir 2600 µ/m³ eru trúlega einkenni hjá öllum, erting í öndunarvegi, hósti og höfuðverkur. Heilbrigðir einstaklingar er ólíklegir til þess að fá alvarleg einkenni fyrr en styrkurinn fer upp undir 9000 µ/m³. Lífshættuleg einkenni sjást ekki fyrr en styrkurinn fer yfir 150.000 µ/m³.

Frá því að gosið í Holuhrauni hófst í september 2014 hefur ekki orðið vart alvarlegra öndunarfæraeinkenna hér á landi jafnvel þó SO₂ mengun fari upp í nokkur þúsund µg/m³ en vissulega hafa viðkvæmir einstaklingar fundið fyrir einkennum í slíkri mengun.

Fræðilega séð er ýmislegt sem bendir til þess að börn séu viðkvæmari en fullorðnir, börn anda til dæmis öðruvísi en fullorðnir, þau bæði anda hraðar og rúmmál þess lofts sem þau draga að sér á móti líkamsþyngd er meira en hjá fullorðnum. Auk þess er erfiðara að fá börn til þess að anda vel í gegnum nefið. Það eru því ýmsir sem telja að börn séu viðkvæmari en fullorðnir en rannsóknir hafa þó ekki sýnt fram á það. Í leiðbeiningum um viðbrögð við SO₂ mengun sem gefnar hafa verið út á Íslandi hafa börn verið látin njóta vafans og áhætta þeirra skilgreind eins og einstaklinga með undirliggjandi sjúkdóma.

Langtímaáhrif SO₂ á heilsufar hafa verið könnuð í mörgum rannsóknum. Þessar rannsóknir eru mjög misjafnar að gæðum og niðurstöður því oft ekki samhljóða. Hins vegar virðist vera að langvarandi SO₂ mengun geti valdið þrálátum öndunarfæraeinkennum eins og hósta, nefrennsli og astma. Margar rannsóknir (ekki allar) sýna einnig að SO₂ mengun getur valdið vaxtarskerðingu hjá fóstrum þungaðra kvenna og einnig að börn fæðist fyrir tímann. Engin merki eru hins vegar um að SO₂ valdi krabbameini en spurning hvort mengunin geti valdið hækkuðum blóðþrýstingi og ófrjósemi en það er ekki alveg ljóst.

Fyrirhugað er að framkvæma rannsókn hér á landi á afleiðingum SO₂ mengunar og verður vonandi hægt að hefja rannsóknina á næstu mánuðum.

Í kjölfar þess að nokkur SO₂ mengun hefur fylgt eldgosinu í Holuhrauni haustið 2014 hafa bæði Landlæknisembættið og Umhverfisstofnun, ásamt fleiri stofnunum, gefið út leiðbeiningar fyrir almenning. Þeim sem vilja vita meira er sérstaklega bent á töflu á heimasíður ofangreindra stofnana um áhrif á heilsufar og ráðleggingar um viðbrögð við SO₂ frá eldgosum.

Mynd:

• Bárðarbunga Volcano, September 4 2014 | Flickr - Photo Sharing!. Höfundur myndar: Peter Hartree. (Sótt 21. nóvember 2014).
• Spá veðurvaktar um gasdreifingu | Dreifing brennisteinsgass | Textaspár | Veðurspár | Veður | Veðurstofa Íslands. (Sótt 27.11.2014).

...