Sólin Sólin Rís 10:23 • sest 16:05 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 25:04 • Sest 15:29 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 12:18 • Síðdegis: 25:05 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 05:51 • Síðdegis: 18:50 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 10:23 • sest 16:05 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 25:04 • Sest 15:29 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 12:18 • Síðdegis: 25:05 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 05:51 • Síðdegis: 18:50 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Þegar mér er bumbult, er mér þá ult í bumbinu eða bult í umbinu?

Ritstjórn Vísindavefsins

Orðið bumbult í íslensku hefur lengi reynst mikill leyndardómur. Raunar er svo farið að skilningur okkar á eðli alheimsins veltur á þessu sérstaka orði. Rannsóknir á uppruna þess hafa því orðið grundvöllur mikilvægs samstarfs raun- og hugvísindafólks sem hefur þó á stundum verið stormasamt.

Á einum tímapunkti í samstarfinu var svo mikill hiti kominn í mannskapinn að efnafræðikona ein skvetti óþekktum vökva yfir skrifstofur málvísindafólksins. Þessi gjörningur hafði í för með sér að öll skrifstofan byrjaði að bráðna. Aðeins góð lukka stýrði því að þær heimildir sem málvísindafólkið hafði sankað að sér um orðið bumbult bráðnuðu ekki nema að hluta.

Salvador Dali sá fyrir hvernig hlutir gætu bráðnað.

Eins gerðist það eitt sinn að málsögumaður, sem lengdi eftir vitneskju um samband rúms og tíma, ýtti svo mjög á nokkra eðlisfræðinga að þeir ýttust út af brún þeirri sem markar endimörk alheimsins og hröpuðu niður í tómið. Með þessu náði hann með engu að skýra uppruna orðsins bumbult né að vera nokkru nær um eðli alheimsins. Reyndar sást til eðlisfræðinganna nokkrum vikum seinna á strönd á Hawaii drekkandi kokkteila. Þetta gaf málsögumanninum hugljómun um samband tíma og rúms sem olli byltingum á skilningi á bumbult.

Í stuttu máli tvístrast málvísindafólk í tvo hópa og fer það eftir því hvort þau telji að manni sé ult í bumbinu eða bult í umbinu. Þessir tveir „skólar“ nefnast Aftur til framtíðar og Atlantis og hafa hvor sína sýn á hljóðbreytingar í íslensku máli.

Aftur til framtíðar gengur út á eftirfarandi hljóðbreytingu:
illt í maga - ult í maga - ult í muga - ult í mumga - ult í mumba - ult í mumbinu - ult í bumbinu => bumbult
Samkvæmt þessari kenningu á stráksi einn sem fékk ís á góðviðrisdegi sumarið 2010 að hafa tilkynnt pabba sínum að honum væri illt í maga. Pabbinn hins vegar heyrði og endurtók ult í maga gáttaður við konu sína. Hún heyrði hins vegar ult í muga og var enn gáttaðri. Svo vildi til að rannsóknarteymi utan úr geimi var um þær mundir að rannsaka fjölskylduna. Teymið var ekki alveg búið að ná valdi á íslensku hljóðunum og heyrði ult í mumga. Með þessa vitneskju í farteskinu skundaði teymið fram í tímann til ársins 2647 og skjalfesti þar þessa vitneskju sína. Skjalavörðurinn var hins vegar ekki búinn að drekka kaffibollann sinn þann daginn og skjalfesti því óvart ult í bumbinu.

Seinna ætlaði annað rannsóknarteymi aftur til jarðarinnar og nýta þessa íslenskukunnáttu sem skjalfest hafði verið. Í tímaflakkinu varð talnaruglingur svo farið var til 1010 en ekki 2010. Rannsóknarteymið virðist þó ekki hafa uppgötvað að það var að heimsækja annan tíma en ætlunin var. Á Íslandi fengu meðlimir teymisins nokkuð mikið af súrum mat. Ákváðu þeir að tjá heimamönnum að þeim væri bumbult og nudduðu magann í leiðinni. Gáttaðir heimamenn ákváðu að taka þetta orð upp sem og siðinn að nudda á sér magann til áhersluauka.

Margar UFO-færslur styðja þessa kenningu. Sumum í vísinda- og fræðaheiminum þykir hins vegar of margar tilviljanir ráða ferðinni í þessari kenningu. Ef hún reynist þó rétt þá fælist eðli heimsins í: tilviljanakenndum tilviljunum og tímaflakki.

Atlantis gengur hins vegar út á þessa hljóðbreytingu:
illt í maga - bylt í maga - bult í mumga - bult í umga - bult í umba- bult í umbi(inu)
Þessi kenning gengur út á að hin forna Atlantis hafi í raun verið eyja suðaustur af Íslandi þar sem hunang draup af hverju strái og norrænt mál var talað. Hins vegar hafi sú bölvun legið yfir þessari paradísareyju að hún myndi sökkva í sæ árið 777 og engar leifar af henni finnast nema í munnmælasögum. Ábúendur, sem deildu allsnægtum eyjunnar systkinalega á milli sín, eyddu tíma sínum í hógværa listsköpun sem og skrif um eðli heimsins en þann leyndardóm höfðu þau öll á hreinu. Eini vandi eyjabúa var að þeim var oft illt í maga ‒ en notuðu yfir það orðfærið bylt í maga ‒ því þeim þótti fyndið að eini byltingakraftur eyjunnar var í maga þeirra.

Einn daginn gerðist það þó að einn eyjabúa sem var úti á báti sínum, á meðan fiskarnir hoppuðu um borð um bátinn tilbúnir að fórna lífi sínu til átu, lenti í óvenjulegum öldugangi sem leiddi hann upp að Íslandsströndum. Þar hitti hann fyrir fólk sem tók honum með nokkru afskiptaleysi uns hann færði þeim fiskinn sem var um borð. Þá var haldin mikil veisla við ströndina og öl haft um hönd. Eyjabúinn fékk brátt í magann og tjáði heimamönnum að honum væri bylt í maga. Hreimur hans var þeim ókunnugur svo þeim heyrðist hann segja bult í mumga. Héldu þau að hér væri á ferðinni réttara mál og hófu að nota þetta orðatiltæki þegar þau fundu til í maganum. Í gegnum aldirnar urðu svo þrjár aðrar hljóðbreytingar þannig að um 1010 var bult í mumga orðið að bult í umbinu eða bumbult.

Jarðvísindamenn leita enn leifa þessarar eyju þó svo að munnmælasögurnar segja að þær séu ekki til. Sumt málvísindafólk segir margar heimildir vera til um að vera bult í umbinu en önnur þeirra vilja þó meina að það séu aðeins svokölluð speglunarvilla í gömlum heimildum á hinu rétta: ult í bumbinu. Ef þessi kenning reynist rétt þá er eðli heimsins eftirfarandi: örlög og engar tilviljanir.

Enn hefur vísinda- og fræðaheimurinn ekki komið sér saman um hvor kenningaskólinn sé hinn eini, sanni og rétti. En álíta má að þetta sé mikilvægasta deila vísindanna enda gefi hún lokasvar um eðli heimsins og hvort örlög ráði lífum okkar eða tilviljanir.

Mynd:


Við bendum þeim sem ekki hafa áttað sig á því að þetta svar er föstudagssvar og ber því ekki að taka sem heilagan sannleik!

Útgáfudagur

26.7.2013

Spyrjandi

Daniel Freyr Guðmundsson

Tilvísun

Ritstjórn Vísindavefsins. „Þegar mér er bumbult, er mér þá ult í bumbinu eða bult í umbinu?“ Vísindavefurinn, 26. júlí 2013, sótt 23. nóvember 2024, https://visindavefur.is/svar.php?id=65463.

Ritstjórn Vísindavefsins. (2013, 26. júlí). Þegar mér er bumbult, er mér þá ult í bumbinu eða bult í umbinu? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=65463

Ritstjórn Vísindavefsins. „Þegar mér er bumbult, er mér þá ult í bumbinu eða bult í umbinu?“ Vísindavefurinn. 26. júl. 2013. Vefsíða. 23. nóv. 2024. <https://visindavefur.is/svar.php?id=65463>.

Chicago | APA | MLA

Senda grein til vinar

=

Þegar mér er bumbult, er mér þá ult í bumbinu eða bult í umbinu?
Orðið bumbult í íslensku hefur lengi reynst mikill leyndardómur. Raunar er svo farið að skilningur okkar á eðli alheimsins veltur á þessu sérstaka orði. Rannsóknir á uppruna þess hafa því orðið grundvöllur mikilvægs samstarfs raun- og hugvísindafólks sem hefur þó á stundum verið stormasamt.

Á einum tímapunkti í samstarfinu var svo mikill hiti kominn í mannskapinn að efnafræðikona ein skvetti óþekktum vökva yfir skrifstofur málvísindafólksins. Þessi gjörningur hafði í för með sér að öll skrifstofan byrjaði að bráðna. Aðeins góð lukka stýrði því að þær heimildir sem málvísindafólkið hafði sankað að sér um orðið bumbult bráðnuðu ekki nema að hluta.

Salvador Dali sá fyrir hvernig hlutir gætu bráðnað.

Eins gerðist það eitt sinn að málsögumaður, sem lengdi eftir vitneskju um samband rúms og tíma, ýtti svo mjög á nokkra eðlisfræðinga að þeir ýttust út af brún þeirri sem markar endimörk alheimsins og hröpuðu niður í tómið. Með þessu náði hann með engu að skýra uppruna orðsins bumbult né að vera nokkru nær um eðli alheimsins. Reyndar sást til eðlisfræðinganna nokkrum vikum seinna á strönd á Hawaii drekkandi kokkteila. Þetta gaf málsögumanninum hugljómun um samband tíma og rúms sem olli byltingum á skilningi á bumbult.

Í stuttu máli tvístrast málvísindafólk í tvo hópa og fer það eftir því hvort þau telji að manni sé ult í bumbinu eða bult í umbinu. Þessir tveir „skólar“ nefnast Aftur til framtíðar og Atlantis og hafa hvor sína sýn á hljóðbreytingar í íslensku máli.

Aftur til framtíðar gengur út á eftirfarandi hljóðbreytingu:
illt í maga - ult í maga - ult í muga - ult í mumga - ult í mumba - ult í mumbinu - ult í bumbinu => bumbult
Samkvæmt þessari kenningu á stráksi einn sem fékk ís á góðviðrisdegi sumarið 2010 að hafa tilkynnt pabba sínum að honum væri illt í maga. Pabbinn hins vegar heyrði og endurtók ult í maga gáttaður við konu sína. Hún heyrði hins vegar ult í muga og var enn gáttaðri. Svo vildi til að rannsóknarteymi utan úr geimi var um þær mundir að rannsaka fjölskylduna. Teymið var ekki alveg búið að ná valdi á íslensku hljóðunum og heyrði ult í mumga. Með þessa vitneskju í farteskinu skundaði teymið fram í tímann til ársins 2647 og skjalfesti þar þessa vitneskju sína. Skjalavörðurinn var hins vegar ekki búinn að drekka kaffibollann sinn þann daginn og skjalfesti því óvart ult í bumbinu.

Seinna ætlaði annað rannsóknarteymi aftur til jarðarinnar og nýta þessa íslenskukunnáttu sem skjalfest hafði verið. Í tímaflakkinu varð talnaruglingur svo farið var til 1010 en ekki 2010. Rannsóknarteymið virðist þó ekki hafa uppgötvað að það var að heimsækja annan tíma en ætlunin var. Á Íslandi fengu meðlimir teymisins nokkuð mikið af súrum mat. Ákváðu þeir að tjá heimamönnum að þeim væri bumbult og nudduðu magann í leiðinni. Gáttaðir heimamenn ákváðu að taka þetta orð upp sem og siðinn að nudda á sér magann til áhersluauka.

Margar UFO-færslur styðja þessa kenningu. Sumum í vísinda- og fræðaheiminum þykir hins vegar of margar tilviljanir ráða ferðinni í þessari kenningu. Ef hún reynist þó rétt þá fælist eðli heimsins í: tilviljanakenndum tilviljunum og tímaflakki.

Atlantis gengur hins vegar út á þessa hljóðbreytingu:
illt í maga - bylt í maga - bult í mumga - bult í umga - bult í umba- bult í umbi(inu)
Þessi kenning gengur út á að hin forna Atlantis hafi í raun verið eyja suðaustur af Íslandi þar sem hunang draup af hverju strái og norrænt mál var talað. Hins vegar hafi sú bölvun legið yfir þessari paradísareyju að hún myndi sökkva í sæ árið 777 og engar leifar af henni finnast nema í munnmælasögum. Ábúendur, sem deildu allsnægtum eyjunnar systkinalega á milli sín, eyddu tíma sínum í hógværa listsköpun sem og skrif um eðli heimsins en þann leyndardóm höfðu þau öll á hreinu. Eini vandi eyjabúa var að þeim var oft illt í maga ‒ en notuðu yfir það orðfærið bylt í maga ‒ því þeim þótti fyndið að eini byltingakraftur eyjunnar var í maga þeirra.

Einn daginn gerðist það þó að einn eyjabúa sem var úti á báti sínum, á meðan fiskarnir hoppuðu um borð um bátinn tilbúnir að fórna lífi sínu til átu, lenti í óvenjulegum öldugangi sem leiddi hann upp að Íslandsströndum. Þar hitti hann fyrir fólk sem tók honum með nokkru afskiptaleysi uns hann færði þeim fiskinn sem var um borð. Þá var haldin mikil veisla við ströndina og öl haft um hönd. Eyjabúinn fékk brátt í magann og tjáði heimamönnum að honum væri bylt í maga. Hreimur hans var þeim ókunnugur svo þeim heyrðist hann segja bult í mumga. Héldu þau að hér væri á ferðinni réttara mál og hófu að nota þetta orðatiltæki þegar þau fundu til í maganum. Í gegnum aldirnar urðu svo þrjár aðrar hljóðbreytingar þannig að um 1010 var bult í mumga orðið að bult í umbinu eða bumbult.

Jarðvísindamenn leita enn leifa þessarar eyju þó svo að munnmælasögurnar segja að þær séu ekki til. Sumt málvísindafólk segir margar heimildir vera til um að vera bult í umbinu en önnur þeirra vilja þó meina að það séu aðeins svokölluð speglunarvilla í gömlum heimildum á hinu rétta: ult í bumbinu. Ef þessi kenning reynist rétt þá er eðli heimsins eftirfarandi: örlög og engar tilviljanir.

Enn hefur vísinda- og fræðaheimurinn ekki komið sér saman um hvor kenningaskólinn sé hinn eini, sanni og rétti. En álíta má að þetta sé mikilvægasta deila vísindanna enda gefi hún lokasvar um eðli heimsins og hvort örlög ráði lífum okkar eða tilviljanir.

Mynd:


Við bendum þeim sem ekki hafa áttað sig á því að þetta svar er föstudagssvar og ber því ekki að taka sem heilagan sannleik!...