Sólin Sólin Rís 06:45 • sest 20:20 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 06:12 • Sest 01:17 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 08:13 • Síðdegis: 20:35 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 02:06 • Síðdegis: 14:23 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 06:45 • sest 20:20 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 06:12 • Sest 01:17 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 08:13 • Síðdegis: 20:35 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 02:06 • Síðdegis: 14:23 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=
Forsíða Náttúruvísindi og verkfræði Efnafræði Hvað er asbest og af hverju er það hættulegt heilsu manna?

Flokkun:

17.10.2006
Náttúruvísindi og verkfræði Efnafræði

Hvað er asbest og af hverju er það hættulegt heilsu manna?

Sigurður V. Smárason

Asbest er samheiti yfir nokkrar steintegundir sem allar eiga það sameiginlegt að mynda þráðkennda kristalla (sjá mynd). Þessir kristallar eru oft mjög fíngerðir, ekki ósvipaðir englahárinu sem sumir nota til að skreyta jólatrén sín.

Asbestþræðir eru til margra hluta nytsamlegir, til dæmis sem hljóð- eða hitaeinangrun. Nú er samt notkun asbests til einangrunar í húsum bönnuð á flestum stöðum í heiminum en enn er nokkuð algengt að nýta það í bremsuborða bíla. Einnig má finna asbest í lími, leir og gólfdúkum, svo dæmi séu tekin.

Asbest er samheiti yfir nokkrar steintegundir sem allar eiga það sameiginlegt að mynda þráðkennda kristalla.

Asbest brotnar mjög auðveldlega niður og myndar fínsallað asbestryk. Rykið líkist helst litlum nálum, frekar en kornum, sem gerir að verkum að það festist í lungum við innöndun. Loftið sem við öndum að okkur inniheldur yfirleitt örlítið af asbesti, en ekki þó í því magni að það valdi okkur skaða.

Ef maður andar hins vegar að sér miklu magni af asbestryki geta þræðirnir orðið svo margir að þeir valdi tjóni. Skaðinn kemur oft ekki fram fyrr en 20-40 árum seinna og þá sem steinlunga (e. asbestosis, myndun örvefs í lunga, sjá mynd), lungnakrabbamein eða fleiðrukrabbamein (e. mesothelioma, krabbamein í himnu sem umlykur lungun).

Allir þessir sjúkdómar eru alvarlegir. Steinlunga er óafturkræfur sjúkdómur þar sem aragrúi öra myndast í lunganu sem koma í veg fyrir að lungað starfi eðlilega. Ekki er mögulegt að laga örin þegar þau eru komin heldur er einungis hægt að reyna að fyrirbyggja að viðkomandi verði fyrir meiri skaða. Þessi sjúkdómur leiðir í besta falli til örorku og venjan er að hann versni með aldrinum.

Ef maður andar að sér miklu magni af asbestryki geta þræðirnir orðið svo margir að þeir valdi tjóni. Skaðinn kemur oft ekki fram fyrr en 20-40 árum seinna og þá sem steinlunga, þ.e. myndun örvefs í lunga.

Þeir sem greinast með steinlunga eru í aukinni hættu að greinast einnig með annað af áðurnefndum krabbameinum. Bæði krabbameinin eru erfið í meðferð og há dánartíðni af þeim báðum. Stundum er hægt að halda aftur af þeim um tíma, en algengt er að fólk deyi innan fárra ára eða jafnvel innan árs frá því að krabbameinið greinist.

Sökum þess hve sjúkdómarnir eru alvarlegir, og af því að þeir gera ekki vart við sig fyrr en löngu eftir að skaðinn er skeður, hafa flest heilbrigðisyfirvöld tekið þá ákvörðun að banna notkun asbests þegar líklegt þykir að það valdi auknu asbestryki í andrúmslofti. Notkun í bremsuborðum í bílum er hins vegar ennþá leyfð og eru bifvélavirkjar því í áhættuhópi. Áhættuþættir sem hafa mikil áhrif eru reykingar, en talið er að þær geti nánast tvöfaldað hættuna á lungnakrabbameini af völdum asbestmengunar.

Frekara lesefni

Myndir

Höfundur

Sigurður V. Smárason

forstöðumaður Efnagreiningarseturs Háskóla Íslands

Útgáfudagur

17.10.2006

Síðast uppfært

10.3.2023

Spyrjandi

Jóhannes Jónsson, Axel Cortez

Efnisorð

Tilvísun

Sigurður V. Smárason. „Hvað er asbest og af hverju er það hættulegt heilsu manna?“ Vísindavefurinn, 17. október 2006, sótt 1. apríl 2025, https://visindavefur.is/svar.php?id=6317.

Sigurður V. Smárason. (2006, 17. október). Hvað er asbest og af hverju er það hættulegt heilsu manna? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=6317

Sigurður V. Smárason. „Hvað er asbest og af hverju er það hættulegt heilsu manna?“ Vísindavefurinn. 17. okt. 2006. Vefsíða. 1. apr. 2025. <https://visindavefur.is/svar.php?id=6317>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki

Senda grein til vinar

=

Hvað er asbest og af hverju er það hættulegt heilsu manna?
Asbest er samheiti yfir nokkrar steintegundir sem allar eiga það sameiginlegt að mynda þráðkennda kristalla (sjá mynd). Þessir kristallar eru oft mjög fíngerðir, ekki ósvipaðir englahárinu sem sumir nota til að skreyta jólatrén sín.

Asbestþræðir eru til margra hluta nytsamlegir, til dæmis sem hljóð- eða hitaeinangrun. Nú er samt notkun asbests til einangrunar í húsum bönnuð á flestum stöðum í heiminum en enn er nokkuð algengt að nýta það í bremsuborða bíla. Einnig má finna asbest í lími, leir og gólfdúkum, svo dæmi séu tekin.

Asbest er samheiti yfir nokkrar steintegundir sem allar eiga það sameiginlegt að mynda þráðkennda kristalla.

Asbest brotnar mjög auðveldlega niður og myndar fínsallað asbestryk. Rykið líkist helst litlum nálum, frekar en kornum, sem gerir að verkum að það festist í lungum við innöndun. Loftið sem við öndum að okkur inniheldur yfirleitt örlítið af asbesti, en ekki þó í því magni að það valdi okkur skaða.

Ef maður andar hins vegar að sér miklu magni af asbestryki geta þræðirnir orðið svo margir að þeir valdi tjóni. Skaðinn kemur oft ekki fram fyrr en 20-40 árum seinna og þá sem steinlunga (e. asbestosis, myndun örvefs í lunga, sjá mynd), lungnakrabbamein eða fleiðrukrabbamein (e. mesothelioma, krabbamein í himnu sem umlykur lungun).

Allir þessir sjúkdómar eru alvarlegir. Steinlunga er óafturkræfur sjúkdómur þar sem aragrúi öra myndast í lunganu sem koma í veg fyrir að lungað starfi eðlilega. Ekki er mögulegt að laga örin þegar þau eru komin heldur er einungis hægt að reyna að fyrirbyggja að viðkomandi verði fyrir meiri skaða. Þessi sjúkdómur leiðir í besta falli til örorku og venjan er að hann versni með aldrinum.

Ef maður andar að sér miklu magni af asbestryki geta þræðirnir orðið svo margir að þeir valdi tjóni. Skaðinn kemur oft ekki fram fyrr en 20-40 árum seinna og þá sem steinlunga, þ.e. myndun örvefs í lunga.

Þeir sem greinast með steinlunga eru í aukinni hættu að greinast einnig með annað af áðurnefndum krabbameinum. Bæði krabbameinin eru erfið í meðferð og há dánartíðni af þeim báðum. Stundum er hægt að halda aftur af þeim um tíma, en algengt er að fólk deyi innan fárra ára eða jafnvel innan árs frá því að krabbameinið greinist.

Sökum þess hve sjúkdómarnir eru alvarlegir, og af því að þeir gera ekki vart við sig fyrr en löngu eftir að skaðinn er skeður, hafa flest heilbrigðisyfirvöld tekið þá ákvörðun að banna notkun asbests þegar líklegt þykir að það valdi auknu asbestryki í andrúmslofti. Notkun í bremsuborðum í bílum er hins vegar ennþá leyfð og eru bifvélavirkjar því í áhættuhópi. Áhættuþættir sem hafa mikil áhrif eru reykingar, en talið er að þær geti nánast tvöfaldað hættuna á lungnakrabbameini af völdum asbestmengunar.

Frekara lesefni

Myndir

...