Hvað er hvíta efnið í heilanum, úr hverju er það og hverju stjórnar það?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað er hvíta efnið í heilanum, úr hverju er það og hverju stjórnar það?
Miðtaugakerfið samanstendur af heila og mænu. Helstu vefir þessara mikilvægu líffæra kallast grátt efni og hvítt efni. Heilagráni er á yfirborði hvelaheilans en heilahvítan er þar fyrir innan. Þessu er öfugt farið í mænunni, mænugráni er utan um mænugöngin, sem eru innst, og mænuhvítan utan um hann.

Í gráa efninu eru taugabolir með kjarna og flest önnur frumulíffæri taugunga og stuttir taugaþræðir. Hvíta efnið er gert að mestu leyti úr löngum mýldum taugaþráðum og svonefndum glíafrumum sem eru ein gerð stoðfrumna í taugakerfinu. Mýli er að mestu úr fitu og einangrar langa taugaþræði taugakerfisins og flýtir með því taugaboðum. Hvíti liturinn stafar af þessu fituríka efni, en reyndar er það með ljósbleikum blæ vegna háræða sem um það liggja.

Lengi vel var talið að heilahvítan væri að mestu leyti óvirkur vefur. En nú er vitað að hún hefur áhrif á hvernig heilinn lærir og kemur við sögu þegar truflanir verða í starfsemi heilans. Hugsun og úrvinnsla heilans fer aðallega fram í gráa efninu en hvíta efnið leiðir boðin milli grárra svæða og samhæfir starfsemi þeirra. Líkja mætti gráa efninu við tölvu en hvíta efninu við leiðslurnar í henni.

Karlar hafa aðeins meira hvítt efni en konur, hvort sem litið er til rúmmáls eða lengdar mýldra taugaþráða. Samanlögð lengd mýldra taugaþráða í tvítugum karli er um 176.000 km en 149.000 km í jafngamalli konu. Heildarlengdin minnkar með aldrinum um 10% á hverjum áratug, þannig að áttræður maður er með 97.200 km en áttræð kona 82.000 km af hvítu efni.

MS er skammstöfun á mýliskaða (e. multiple sclerosis) sem er taugahrörnunarsjúkdómur. Í þessum sjúkdómi eyðist mýlislíðrið utan um taugaþræði smátt og smátt vegna bólgu. Einnig kemur hvíta efnið við sögu í Alzheimersjúkdómnum en þá verða svokallaðar amýlóíðútfellingar í því. Hvort tveggja gerir það að verkum að leiðni taugaboða um heilann verður ekki með eðlilegum hætti.

Ný tækni til að mynda og skoða taugavefi hefur gert það að verkum að miklar rannsóknir eru nú gerðar á hvíta efninu. Ef það skaddast er hugsanlegt að hægt sé að laga það en slíkt er nánast útilokað þegar gráa efnið á í hlut.

Heimildir, frekari fróðleikur og mynd:

• White matter - Wikipedia, the free encyclopedia. (Skoðað 30.11.2012).
• Why the White Brain Matters - Dana Foundation. (Skoðað 30.11.2012).
• Marner L, Nyengaard JR, Tang Y, Pakkenberg B. (2003). Marked loss of myelinated nerve fibers in the human brain with age. The Journal of comparative neurology, 462(2):144-52. (Skoðað 30.11.2012).
• Brain Facts and Figures.
• Mynd: New Study shows Multiple Sclerosis caused primarily by inflammation, not neurodegeneration « Medical News Digest. (Sótt 30.11.2012).

...