Hvernig velgir maður einhverjum undir uggum?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvernig velgir maður einhverjum undir uggum?
Orðasambandið að velgja einhverjum undir uggum er notað í merkingunni ‛þjarma að einhverjum, láta einhvern finna fyrir valdi sínu’. Elsta dæmi í Ritmálssafni Orðabókar Háskólans um orðtakið er úr Skírni frá 1839:

Áli jarl hafði í hyggju að velgja Tirkjum undir uggum.

Halldór Halldórsson getur sér þess til í ritinu Íslenzkt orðtakasafn (1991:496) að um sé að ræða ákveðna veiðiaðferð sem einnig komi fram í orðtakinu klá einhverjum undir uggum ‛halda einhverjum í skefjum með blíðu’. Hann vitnar þar til orða Helga Hálfdanarsonar skálds og þýðanda um þá aðferð að veiða silung og klá honum eða strjúka undir uggum meðan komið er á hann traustu taki.

Hugsanleg skýring á orðasambandinu að velgja einhverjum undir uggum, er að það vísi til ákveðnar veiðiaðferar, samanber orðtakið klá einhverjum undir uggum.

Jón Friðjónsson hefur aðra skýringu á orðasambandinu í Mergi málsins (2006:906). Hann bendir á að merking sagnarinnar velgja sé ‛hita’ og að uggi tákni hér ‛eyra’. Því sé átt við að ‛hita einhverjum undir eyrum’, það er slá einhvern utan undir. Hann nefnir einnig orðasambandið klá einhverjum undir uggum og gefur tvenns konar merkingu, annars vegar ‛halda einhverjum í skefjum með blíðu’ og hins vegar ‛refsa einhverjum harðlega’. Í báðum merkingunum sé uggi í merkingunni ‛eyra’.

Heimildir:

• Halldór Halldórsson. 1991. Íslenzkt orðtakasafn. Þriðja útgáfa. Reykjavík, Almenna bókafélagið.
• Jón G. Friðjónsson. 2006. Mergur málsins. Önnur útgáfa, aukin og endurbætt. Reykjavík, Mál og menning.

Mynd:

• en.wikipedia.org - Trout. Mynd af silungi. Sótt 21.10.2011.

...