Sólin Sólin Rís 10:26 • sest 16:02 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 01:04 • Sest 15:19 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 01:05 • Síðdegis: 13:31 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 07:12 • Síðdegis: 20:04 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 10:26 • sest 16:02 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 01:04 • Sest 15:19 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 01:05 • Síðdegis: 13:31 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 07:12 • Síðdegis: 20:04 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=
Forsíða Náttúruvísindi og verkfræði Jarðvísindi Er til lýsing á gosinu í Eyjafjallajökli 1612?

Flokkun:

19.5.2010
Náttúruvísindi og verkfræði Jarðvísindi

Er til lýsing á gosinu í Eyjafjallajökli 1612?

Trausti Jónsson og Oddur Sigurðsson

Snemma á 17. öld kom tékkneskur ferðamaður, Daniel Vetter, til Íslands. Hann ritaði frásögn um ferð sína (sjá tilvitnun að neðan). Þar má finna ýmsan fróðleik um landið. Sumt er með nokkrum ólíkindum en annað mjög upplýsandi.

Nákvæmt ártal heimsóknarinnar virðist fara eitthvað milli mála. Hér er engin afstaða tekin til þess hvað rétt er í þeim efnum en vísað í ritgerð sem fer á undan ferðalýsingunni í útgáfubókinni. Þó má benda á að tímasetningin veturinn 1613 nær trúlega einnig til haustsins 1612.

Áður en atburðir þeir, sem gerðust í apríl 2010, áttu sér stað, virtist ákveðinn óraunsæisblær á frásögn Vetters. Eftir atburðina verður lýsingin sérlega skýr. Er þetta enn til marks um þann sannleik, að nútíðin sé lykill að fortíðinni.

Frásögn Daniels Vetters

Margt er og annarra stórra fjalla, þar sem einnig gjörast ýmis sérstök og undarleg fyrirbrigði. Eitt þeirra er sextán mílur frá Skálholti; þar bar svo til veturinn 1613, að á því dundu látlaust reiðarþrumur og hræðileg högg þrjá daga, líkt og skotið væri úr einhverjum óskaplega stórum og mörgum fallstykkjum. Svo logaði allt fjallið, og eldurinn stóð upp af tindinum eins og kyndill, og féll það og rann með feiknarlegum dunum og dynkjum ofan í mikið vatn, sem þar var hjá, þrjátíu faðma á dýpt, og brenndi það og þurrkaði upp. Svo fyllti gjallið djúpið af gjalli og brenndu grjóti. (Vetter, 1983, s.100).

Eyjafjallajökull 14. apríl 2010. Gosmökkurinn nær hátt í loft upp. Til vinstri sést skriðjökull teygja sig niður úr jökulhettunni. Sá nefnist Gígjökull. Lónið fyrir framan hann hefur fyllst auri.

Frásögn í annál Björns á Skarðsá

1612: Sprakk fram Eyjafjallajökull austur allt í sjó; kom þar upp eldur; hann sást nær alstaðar fyrir norðan land.

Álitið er að hér sé verið að lýsa Kötluhlaupi. Í ritgerð Helga Þorlákssonar sagnfræðings sem birt er í útgáfu Sögufélags á bók Vetters má finna eftirfarandi:

Guðrún Larsen jarðfræðingur hefur kannað gjóskulög umhverfis Mýrdalsjökul og fundið lag gjósku sem hún telur úr Kötlu frá árinu 1612 og annað rétt undir sem talið er geta verið úr Eyjafjallajökli sama ár, 1612. Um lýsinguna í Skarðsárannál ritar hún að sú „virðist raunar blönduð lýsingu á Kötluhlaupi“. Niðurstaða Guðrúnar er þá:

„að gosið hafi á þessum tveim stöðum með stuttu millibili eða jafnvel samtímis og að gosin hafi byrjað í síðasta lagi 12. október 1612. Annað hvort gosið hefði getað varað fram yfir áramótin 1612/1613. Það er ekki einsdæmi að þessar eldstöðvar séu virkar samtímis, sbr. gosin 1821-1823 í Eyjafjallajökli og 1823 í Kötlu.“

Nafnið Eyjafjallajökull var oft notað um báða jöklana, Eyjafjalla- og Mýrdalsjökul. Hlaups úr Kötlu er getið í framhjáhlaupi í frásögn af Kötlugosinu 1625. Þar segir Þorsteinn Magnússon klausturhaldari í Þykkvabæ um hlaup úr Kötlu:

Það fyrsta af þeim síðust iij meina ég að verið hafi Anno 1581 eðu þar um...það annað því næst var ár 1612 og það var það fyrsta ár, er ég meðtók þetta klaustur, og skeði 12.Octobris. (Safn til sögu Íslands, s. 214-215).

Hvað gerðist?

Eyjafjallajökull gaus. Úr honum stóð mikil gosstrókur þar sem gengu miklar eldingar í þrjá daga (svipað og nú). Hugsanlega sást síðan til kvikustróka, betur en nú. Mikið jökulhlaup fyllti 50 metra djúpt Gígjökulslón þannig að það þornaði alveg (eins og nú). Í textanum stendur ekkert um að gosið hafi staðið í þrjá daga heldur aðeins að eldingakaflinn hafi gert það. Við sem sáum að lónið fylltist á einum degi trúum nú þessari frásögn.

Velta má vöngum yfir því hvort þetta segir eitthvað um stöðu Gígjökuls fyrir gosið. Ef til vill hefur staða hans verið svipuð og nú var. Lónið var til um 1600 og Gígjökull hefur því áður staðið fram á jökulgarðana. Það þýðir að eldri kuldaköst hafa grafið það „upphaflega“. Einnig er athyglisvert hversu fljótur jökullinn hefur verið að grafa lónstæði að nýju en slíks höfum við dæmi frá Jökulsárlóni á Breiðamerkursandi sem grófst eftir að Eggert Ólafsson og Bjarni Pálsson komu þar 1756.

Atburðir 1821-1823 eru öðru vísi að því leyti að þá hefur jökullinn sennilega náð alveg fram á garða. Þegar svo háttar til bregst lónið öðru vísi við hlaupi, jafnvel hefur hlaupið getað dýpkað það.

Ekki er ástæða til að efast um frásögn Þorsteins Magnússonar af Kötluhlaupi 1612.

Frekari fróðleikur á Vísindavefnum:

Heimildir og mynd:

  • Skarðsárannáll, Íslenskir annálar I, s.28-272. Reykjavík, Hið íslenzka bókmenntafélag, 1922.
  • Vetter, Daniel, 1592-1669. Ísland: ferðasaga frá 17. öld. Hallfreður Örn Eiríksson og Olga María Franzdóttir þýddu, Helgi Þorláksson sá um útgáfuna. Reykjavík, Sögufélag, 1983, 150, [1] s., myndir, kort. Ritröð: Safn Sögufélags;1
  • Þorsteinn Magnússon, Relatio, í Safn til sögu Íslands og íslenskra bókmennta að fornu og nýju, iv, s.214-215. Kaupmannahöfn: Hið íslenzka bókmenntafjelag, 1856-1939.
  • Mynd: Veðurstofa Íslands. Ljósmyndari: Oddur Sigurðsson.

Þetta svar birtist áður á vef Veðurstofu Íslands og er birt hér með góðfúslegu leyfi.

Höfundar

Trausti Jónsson

Trausti Jónsson

veðurfræðingur

Oddur Sigurðsson

jarðfræðingur hjá Orkustofnun

Útgáfudagur

19.5.2010

Spyrjandi

Ritstjórn

Efnisorð

Tilvísun

Trausti Jónsson og Oddur Sigurðsson. „Er til lýsing á gosinu í Eyjafjallajökli 1612?“ Vísindavefurinn, 19. maí 2010, sótt 24. nóvember 2024, https://visindavefur.is/svar.php?id=56226.

Trausti Jónsson og Oddur Sigurðsson. (2010, 19. maí). Er til lýsing á gosinu í Eyjafjallajökli 1612? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=56226

Trausti Jónsson og Oddur Sigurðsson. „Er til lýsing á gosinu í Eyjafjallajökli 1612?“ Vísindavefurinn. 19. maí. 2010. Vefsíða. 24. nóv. 2024. <https://visindavefur.is/svar.php?id=56226>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki

Senda grein til vinar

=

Er til lýsing á gosinu í Eyjafjallajökli 1612?
Snemma á 17. öld kom tékkneskur ferðamaður, Daniel Vetter, til Íslands. Hann ritaði frásögn um ferð sína (sjá tilvitnun að neðan). Þar má finna ýmsan fróðleik um landið. Sumt er með nokkrum ólíkindum en annað mjög upplýsandi.

Nákvæmt ártal heimsóknarinnar virðist fara eitthvað milli mála. Hér er engin afstaða tekin til þess hvað rétt er í þeim efnum en vísað í ritgerð sem fer á undan ferðalýsingunni í útgáfubókinni. Þó má benda á að tímasetningin veturinn 1613 nær trúlega einnig til haustsins 1612.

Áður en atburðir þeir, sem gerðust í apríl 2010, áttu sér stað, virtist ákveðinn óraunsæisblær á frásögn Vetters. Eftir atburðina verður lýsingin sérlega skýr. Er þetta enn til marks um þann sannleik, að nútíðin sé lykill að fortíðinni.

Frásögn Daniels Vetters

Margt er og annarra stórra fjalla, þar sem einnig gjörast ýmis sérstök og undarleg fyrirbrigði. Eitt þeirra er sextán mílur frá Skálholti; þar bar svo til veturinn 1613, að á því dundu látlaust reiðarþrumur og hræðileg högg þrjá daga, líkt og skotið væri úr einhverjum óskaplega stórum og mörgum fallstykkjum. Svo logaði allt fjallið, og eldurinn stóð upp af tindinum eins og kyndill, og féll það og rann með feiknarlegum dunum og dynkjum ofan í mikið vatn, sem þar var hjá, þrjátíu faðma á dýpt, og brenndi það og þurrkaði upp. Svo fyllti gjallið djúpið af gjalli og brenndu grjóti. (Vetter, 1983, s.100).

Eyjafjallajökull 14. apríl 2010. Gosmökkurinn nær hátt í loft upp. Til vinstri sést skriðjökull teygja sig niður úr jökulhettunni. Sá nefnist Gígjökull. Lónið fyrir framan hann hefur fyllst auri.

Frásögn í annál Björns á Skarðsá

1612: Sprakk fram Eyjafjallajökull austur allt í sjó; kom þar upp eldur; hann sást nær alstaðar fyrir norðan land.

Álitið er að hér sé verið að lýsa Kötluhlaupi. Í ritgerð Helga Þorlákssonar sagnfræðings sem birt er í útgáfu Sögufélags á bók Vetters má finna eftirfarandi:

Guðrún Larsen jarðfræðingur hefur kannað gjóskulög umhverfis Mýrdalsjökul og fundið lag gjósku sem hún telur úr Kötlu frá árinu 1612 og annað rétt undir sem talið er geta verið úr Eyjafjallajökli sama ár, 1612. Um lýsinguna í Skarðsárannál ritar hún að sú „virðist raunar blönduð lýsingu á Kötluhlaupi“. Niðurstaða Guðrúnar er þá:

„að gosið hafi á þessum tveim stöðum með stuttu millibili eða jafnvel samtímis og að gosin hafi byrjað í síðasta lagi 12. október 1612. Annað hvort gosið hefði getað varað fram yfir áramótin 1612/1613. Það er ekki einsdæmi að þessar eldstöðvar séu virkar samtímis, sbr. gosin 1821-1823 í Eyjafjallajökli og 1823 í Kötlu.“

Nafnið Eyjafjallajökull var oft notað um báða jöklana, Eyjafjalla- og Mýrdalsjökul. Hlaups úr Kötlu er getið í framhjáhlaupi í frásögn af Kötlugosinu 1625. Þar segir Þorsteinn Magnússon klausturhaldari í Þykkvabæ um hlaup úr Kötlu:

Það fyrsta af þeim síðust iij meina ég að verið hafi Anno 1581 eðu þar um...það annað því næst var ár 1612 og það var það fyrsta ár, er ég meðtók þetta klaustur, og skeði 12.Octobris. (Safn til sögu Íslands, s. 214-215).

Hvað gerðist?

Eyjafjallajökull gaus. Úr honum stóð mikil gosstrókur þar sem gengu miklar eldingar í þrjá daga (svipað og nú). Hugsanlega sást síðan til kvikustróka, betur en nú. Mikið jökulhlaup fyllti 50 metra djúpt Gígjökulslón þannig að það þornaði alveg (eins og nú). Í textanum stendur ekkert um að gosið hafi staðið í þrjá daga heldur aðeins að eldingakaflinn hafi gert það. Við sem sáum að lónið fylltist á einum degi trúum nú þessari frásögn.

Velta má vöngum yfir því hvort þetta segir eitthvað um stöðu Gígjökuls fyrir gosið. Ef til vill hefur staða hans verið svipuð og nú var. Lónið var til um 1600 og Gígjökull hefur því áður staðið fram á jökulgarðana. Það þýðir að eldri kuldaköst hafa grafið það „upphaflega“. Einnig er athyglisvert hversu fljótur jökullinn hefur verið að grafa lónstæði að nýju en slíks höfum við dæmi frá Jökulsárlóni á Breiðamerkursandi sem grófst eftir að Eggert Ólafsson og Bjarni Pálsson komu þar 1756.

Atburðir 1821-1823 eru öðru vísi að því leyti að þá hefur jökullinn sennilega náð alveg fram á garða. Þegar svo háttar til bregst lónið öðru vísi við hlaupi, jafnvel hefur hlaupið getað dýpkað það.

Ekki er ástæða til að efast um frásögn Þorsteins Magnússonar af Kötluhlaupi 1612.

Frekari fróðleikur á Vísindavefnum:

Heimildir og mynd:

  • Skarðsárannáll, Íslenskir annálar I, s.28-272. Reykjavík, Hið íslenzka bókmenntafélag, 1922.
  • Vetter, Daniel, 1592-1669. Ísland: ferðasaga frá 17. öld. Hallfreður Örn Eiríksson og Olga María Franzdóttir þýddu, Helgi Þorláksson sá um útgáfuna. Reykjavík, Sögufélag, 1983, 150, [1] s., myndir, kort. Ritröð: Safn Sögufélags;1
  • Þorsteinn Magnússon, Relatio, í Safn til sögu Íslands og íslenskra bókmennta að fornu og nýju, iv, s.214-215. Kaupmannahöfn: Hið íslenzka bókmenntafjelag, 1856-1939.
  • Mynd: Veðurstofa Íslands. Ljósmyndari: Oddur Sigurðsson.

Þetta svar birtist áður á vef Veðurstofu Íslands og er birt hér með góðfúslegu leyfi....