Hvað þýðir að taka einhvern í bakaríið og hvaðan kemur orðasambandið?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað þýðir að taka einhvern í bakaríið og hvaðan kemur orðasambandið?
Þetta orðasamband er ekki gamalt í íslensku. Þess er getið í Orðabók um slangur, slettur, bannorð og annað utangarðsmál sem gefin var út 1982. Þar er merkingin sögð ‛ávita e-n, skamma’. Það er ekki að finna í Íslenskri orðabók frá 1983 en í útgáfunni frá 2002 er merkingin sögð 'ávíta e-n duglega' og notkunin óformleg.

Engin erlend fyrirmynd hefur fundist enn sem komið er og virðist orðatiltækið því innlent. Hugsanlega hefur orðasambandið þróast frá sögninni að baka í merkingunni ‛valda, orsaka’, til dæmis baka einhverjum vandræði, baka einhverjum tjón og í óformlegu máli að ‛gjörsigra’, það er baka einhvern.

Ekki væri gott að vera tekinn í bakaríið af þessum tveimur bökurum.

Engin dæmi eru um það í ritmálssafni Orðabókarinnar en spurt var um orðatiltækið í þættinum Íslenskt mál fyrir um hálfum öðrum áratug. Mjög mörg svör bárust og virðist það því vel þekkt í nútímamáli. Enginn hafði þó skýringu á upprunanum. Helst er að tengja sambandið við sögnina að baka þegar hún er notuð í óformlegu máli í merkingunni 'gjörsigra einhvern': "Ég bakaði Jón í skák í gær".

Frekara lesefni á Vísindavefnum:

• Af hverju ruglast fólk stundum á orðunum apótek og bakarí, segir til dæmis apótek í staðinn fyrir bakarí? eftir Heiðu Maríu Sigurðardóttur
• Hvað eiga menn við þegar bakari er hengdur fyrir smið? eftir Guðrúnu Kvaran

Mynd: Fort Larned National Historic Site

Benedikt Jónasson sendi Vísindavefnum þessa skemmtilegu athugasemd um hugsanlega tilurð orðasambandsins:

Sæl, þetta orðatiltæki er að öllum líkindum komið frá Vesturgötunni í Reykjavík en þar var Sveinsbakarí til húsa. Þar bjó bakarinn Guðmundur Ágústsson sem var snjall skákmaður á sínum tíma. Guðmundur hafði það til siðs að koma á unglingaæfingar hjá Taflfélagi Reykjavíkur sem voru haldnar á laugardögum og að þeim loknum bauð hann venjulega þeim efnilegustu til sín um kvöldið til að tefla. Ef menn fóru ílla út úr viðureignum við hann þá voru þeir teknir í bakaríið.

Virðingarfyllst, Benedikt Jónasson sem oft var tekinn í bakaríið á sínum tíma.

...