Hvað er stóuspeki?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað er stóuspeki?
Stóuspeki er heimspekikerfi sem varð til í Aþenu undir lok 4. aldar f.Kr. Upphafsmaður þessa heimspekikerfis var maður að nafni Zenon frá Kítíon. Eftir að hafa numið hjá hundingjanum Kratesi, platonistanum Pólemoni og spekingunum Díodórosi Krónosi og Stilponi frá Megöru hóf hann að kenna undir súlnagöngunum Stoa Poikile í Aþenu og við þau er heimspeki hans kennd. Stóuspeki varð gríðarlega áhrifamikil og vinsæl heimspeki meðal Grikkja en ekki síður meðal Rómverja síðar meir. Meðal annarra merkra stóuspekinga má nefna þá Kleanþes, Krýsippos, Panætíos, Poseidóníos og Epiktetos og Rómverjana Lucius Annaeus Seneca og keisarann Markús Árelíus.

Stóuspekin kenndi að manni bæri að lifa í samræmi við náttúruna. En náttúra mannsins er samkvæmt kenningunni skynsemin (logos); maðurinn er í innsta eðli sínu skynsemisvera. Raunar gegnsýrir skynsemin – sem stóumenn kölluðu gjarnan guð, alheimssálina eða örlögin – allan heiminn og þar með talda alla efnislega hluti en stóumenn voru á vissan hátt efnishyggjumenn (þótt það sé ef til vill villandi að kalla þá því nafni) því þeir töldu að í raun væri ekkert til nema efnislegir hlutir. En það sem heldur öllum heiminum saman og stýrir honum er andinn (pnevma), sem er blanda af eldi og lofti, eins konar skapandi logi; eldurinn var eftirlætis táknmynd stóumanna fyrir skynemina: Andinn sem gegnsýrir heiminn allan og hefur eldinn í sér er því alheimsskynsemin sem mannleg skynsemi er hluti af. Þannig að þótt stóumenn hafi haldið því fram að í raun væru einungis til efnislegir hlutir, héldu þeir því þó einnig fram að efnið væri gegnsýrt af andanum sem væri aftur gegnsýrður af skynseminni.

Stóumenn kenndu einnig að ekkert væri gott nema dygðin og ekkert væri illt nema andstæða hennar, löstur. Allt annað sögðu þeir að væri hlutlaust og skipti einfaldlega ekki máli, hvorki fjármunir, virðing, völd eða frelsi, né jafnvel góð eða slæm heilsa eða líf og dauði. Til dæmis skiptir það ekki raunverulega máli samkvæmt kenningum stóumanna hvort maður tapar aleigunni, mannorði sínu og heilsunni og missi svo börnin sín í hræðilegu slysi. Þetta eru hlutir sem eru ekki á okkar valdi en á okkar valdi eru hins vegar viðhorf okkar til þeirra. Ef eitthvað slíkt hendir okkur eigum við ekki að æsa okkur og syrgja líkt og við hefðum orðið fyrir miklu böli heldur taka því sem gerist af æðruleysi, hinni margkunnu stóísku ró. Því það er ekkert böl til annað en löstur og ekkert eftirsóknarvert í sjálfu sér annað en dygðin.

Stóuspekingar héldu því fram að dygðin væri ekki einungis nauðsynlegt heldur einnig nægjanlegt skilyrði lífshamingjunnar: Sá sem er dygðugur er hamingjusamur og ekkert fær haggað hamingju hans.

Ítarefni:

• Algra, K., J. Barnes, J. Mansfeld og M. Schofield (ritstj.), The Cambridge History of Hellenistic Philosophy (Cambridge: Cambridge University Press, 1999).
• Graver, M.R., Stoicism and Emotion (Chicago: University of Chicago Press, 2007).
• Inwood, B. (ritstj.), The Cambridge Companion to the Stoics (Cambridge: Cambridge University Press, 2003).
• Long, A.A., Hellenistic Philosophy: Stoics, Epicureans, Sceptics, 2. útg. (Berkeley og Los Angeles: University of California Press, 1986).
• Sharples, R.W., Stoics, Epicureans and Sceptics: An Introduction to Hellenistic Philosophy (London: Routledge, 1996).

Mynd:

• Stoa Poikile excavations in the Athenian Agora - The Archaeology News Network. (Sótt 25.1.2021).

...