Hvers vegna er svona erfitt að lesa rauða stafi á bláum grunni?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvers vegna er svona erfitt að lesa rauða stafi á bláum grunni?
Þetta stafar af því að mikill munur er á bylgjulengd í rauðu og bláu ljósi. Þess vegna brotnar ljós af þessum litum líka mismikið í auganu eða í sjónglerjum. Rautt ljós frá tilteknum punkti kemur ekki saman í sama punkti inni í auganu eða handan sjónglersins eins og blátt ljós frá sama upphafspunkti. Augað getur ekki stillt sig inn á að fá skýra mynd af báðum litunum í senn.

Litir ljóss tengjast mismunandi bylgjulengd þess. Fjólublátt hefur stysta bylgjulengd af sýnilegu ljósi, síðan blátt, grænt, gult og rautt. Þannig er einmitt einna mestur munur á bláu og rauðu.

Þegar ljós brotnar í gleri, vatni eða öðrum efnum, fer brothornið eftir bylgjulengd. Fjólublátt og blátt brotnar mest en rautt minnst. Þetta er ástæðan til þess að litirnir í regnboganum eru alltaf í þeirri röð sem áður var nefnd, en sólarljósið hefur þá einmitt klofnað upp eftir bylgjulengd við að að brotna í vatnsdropum í loftinu. Þegar litróf myndast í glerstrendingi (e. prisma) byggist það líka á því að ljósið brotnar mismikið í glerinu eftir bylgjulengd.

Í einföldu sjóngleri eða linsu kemur þetta fram í því sem áður var lýst, að blátt og rautt frá sama punkti kemur ekki saman í sama punkti handan linsunnar. Þar sem rauða ljósið brotnar minnst í linsunni kemur það saman í punkti sem er fjær henni en punkturinn sem bláa ljósið beinist að, samanber mynd hér fyrir neðan:

Þetta nefnist litskekkja (e. chromatic aberration) og var til dæmis lengi vel talsvert vandamál í ljósmyndun. Þegar fjarlægð er stillt á myndavél er ætlunin að ljós frá punktum í ákveðinni fjarlægð komi saman á filmunni. Ef ljósið er mislitt og sjóngler vélarinnar með litskekkju er þetta ógerningur og það kemur sérlega skýrt fram í bláu og rauðu. Nú á dögum er reynt að mæta litskekkju í myndavélum með því að hafa nokkrar linsur úr mismunandi glertegundum í sjónglerjakerfinu þannig að kerfið í heild brjóti alla liti því sem næst eins. Slík kerfi eru kölluð litvís (e. achromatic), samanber mynd hér fyrir neðan:

Augasteinninn í okkur hefur nokkra litskekkju eins og aðrar linsur en mannsaugað vinnur gegn henni með sérstökum búnaði í augnbotninum. Engu að síður skiptir litskekkjan nokkru máli og því er spurningin til komin. Meðal annars getur þetta getur magnast upp hjá fólki með sumar tegundir gleraugna, sérstaklega ef litið er til hliðar í nærsýnisgleraugum.

Sem dæmi um það sem fjallað er um í svarinu birtum við þennan texta hér með rauðum stöfum á bláum grunni. Lesandinn getur þá áttað sig betur á þessu í reynd. Við höfum prófað að birta allt svarið með þessum litum en með því hefðum við lagt of mikið á lesandann!

Myndir:

• Háskólinn í York. Mynd sem sýnir litskekkju. Sótt 27. 6. 2011.
• Háskólinn í York. Mynd sem sýnir litvísa linsu. Sótt 27. 6. 2011.
...