Sólin
Rís 10:17 • sest 16:10
Tunglið
Rís 21:40 • Sest 15:54
Flóð
Árdegis: 10:12 • Síðdegis: 22:46
Fjara
Árdegis: 03:46 • Síðdegis: 16:36
En nú eru jafndægur og því hægt að benda spyrjanda á að klæða sig sæmilega vel og ganga út undir bert loft í björtu veðri á sléttlendi eða við sjó um það bil 6 klukkustundum eftir hádegi samkvæmt sönnum sóltíma, það er að segja eftir að sól var í hágöngu í suðri. Í Reykjavík er hádegi núna um kl. 13:35 en á Ísafirði, þar sem spyrjandi býr, er það um fimm mínútum síðar. En ef spyrjandi gerir þetta rétt, gengur út um kl. 19:40 um jafndægur, þá mun hann sjá sólina vera að setjast við sjóndeildarhringinn í vestri. Óvitlaust væri að leggja á minnið við hvaða stað á sjóndeildarhringnum þetta gerist, en slíkir staðir hafa verið kallaðir eyktamörk á Íslandi.
Ef spyrjandi á ekki klukku eða vill ekki nota hana hefði hann raunar ekki þurft þess, heldur hefði hann einfaldlega getað beðið eftir sólsetrinu; það gerist í hávestri á jafndægrum.
Nú getur að vísu verið að fjöll í grenndinni trufli þessar athuganir. Spyrjandi þarf þó engan veginn að deyja ráðalaus fyrir því. Hann gæti til dæmis klætt sig betur og gengið út aftur eftir nákvæmlega 12 klukkustundir, klukkan 7:40 að morgni, og horft á sólina koma upp í austri, í þeirri von að þar sé minna af fjöllum en í vestri. Austur er sem kunnugt er gagnstætt við vestur. Ef maður er búinn að finna austur er þess vegna auðvelt að finna vestur, til dæmis með því að standa á vel skilgreindum og afmörkuðum stað, miða út stað í hæfilegri fjarlægð í austri þaðan, ganga þangað og horfa á upphaflega staðinn. Þá er maður nefnilega að horfa í vestur.
Spyrjandi getur líka notað stöðu sólarinnar á hádegi (kl. 13:40 á Ísafirði, en þá er hún hæst á lofti) til að finna vestur. Hann mundi þá hugsa sér lóðlínu frá sól niður að sjóndeildarhring, finna einhvern stað í stefnu á lóðlínuna, taka upp vinkil eða einhvern rétthyrndan hlut og miða út rétt horn sólarsinnis frá suðri. Þar er vestur.
Á sama hátt getur spyrjandi fundið vestur á stjörnubjartri nóttu með því að miða út Pólstjörnuna og hugsa sér lóðlínu frá henni niður á sjóndeildarhring og miða út 90 gráður andsælis frá þeirri stefnu. Þar er líka vestur, enda gefur þetta sömu stefnu og áður. Menn þurfa að vera betur klæddir til að beita þessari aðferð en hinum.
Nú má kannski spyrja af hverju við byrjuðum ekki á því að benda spyrjanda á að nota áttavita, en það er af því að við viljum ekki að hann fari að villast. Áttavitinn sýnir nefnilega segulskekkju og þess vegna er ekki svo auðvelt að finna nákvæmt vestur með honum. Við vitum ekki heldur hvort spyrjandi á áttavita en hinar aðferðirnar sem við höfum nefnt krefjast engra sérhæfðra tækja.
En kannski á spyrjandi kort og þá getur hann ef til vill fundið á kortinu áberandi stað, til dæmis fjallstind eða skarð sem er í hávestur frá húsinu þar sem hann býr eða frá öðrum stað sem hann kýs til að gera athuganir. Hann getur þá horft út um gluggann á þennan stað og þannig fundið vestur.
Svo getur líka verið að spyrjandi geti fengið lánað GPS-tæki. Ef hann kveikir á því utan dyra og gengur svolítið um líður ekki á löngu þar til tækið sýnir honum áttirnar. Með því að æfa sig og prófa sig áfram getur hann meðal annars komist upp á lag með að ganga beint í vestur og kynnast þeirri tilfinningu sem því fylgir.
- Hvernig breytist misvísunin (segulnorður/rétt norður) á Íslandi um þessar mundir, minnkar hún eða eykst?
- Hvað veldur færslu á segulpólum jarðar og breytilegum hraða og stefnu færslunnar miðað við jarðmöndulinn?
- Hvernig má fá upplýsingar um sólargang og slíkt eftir árstímum og stöðum á Íslandi?
Teikning af sólarupprás: HB Mynd með GPS móttakara: GeoSpatial Experts
