Sólin Sólin Rís 10:17 • sest 16:10 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 21:40 • Sest 15:54 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 10:12 • Síðdegis: 22:46 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 03:46 • Síðdegis: 16:36 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 10:17 • sest 16:10 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 21:40 • Sest 15:54 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 10:12 • Síðdegis: 22:46 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 03:46 • Síðdegis: 16:36 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=
Forsíða Náttúruvísindi og verkfræði Efnafræði Hvaðan kemur saltið? Er það sama saltið og er í sjónum?

Flokkun:

14.3.2002
Náttúruvísindi og verkfræði Efnafræði

Hvaðan kemur saltið? Er það sama saltið og er í sjónum?

Ulrika Andersson

Saltið sem við notum í matinn okkar er það sama og er í sjónum. Efnafræðingar nefna venjulegt matarsalt natrínklóríð, natríumklóríð eða NaCl. Mestur hlutinn af seltu sjávar er matarsalt eða um 77 prósent. Saltið er í raun kristallar sem líkjast teningum. Þeir eru annað hvort litlausir, glærir eða gegnsæir eftir því hversu hreint saltið er. Um saltið í sjónum má fræðast nánar í svari Sigurðar Steinþórssonar: Hvers vegna er sjórinn saltur?

Salt leysist upp í vatni, á uppruna sinn í bergi á landi en berst til sjávar með til dæmis ám. Sjá einnig svar Ágústs Kvarans við spurningunni Hvernig leysist salt (NaCl) upp í vatni? Yfirleitt er hlutfall salts í sjó um þrjú prósent en stundum er hlutfallið mun hærra eins og til dæmis í Dauðahafinu á landamærum Ísraels og Jórdaníu þar sem salthlutfallið er 30 prósent. Vatnið í Dauðahafinu getur ekki leyst upp meira salt og þá er sagt að vatn sé mettað af salti. Það er þá "þyngra í sér" en ferskt vatn; eðlismassi þess er meiri eins og sagt er í eðlisfræði. Vatnið í Dauðahafinu hefur svo mikinn eðlismassa að menn sem baða sig í því geta eiginlega hvorki synt né sokkið heldur fljóta eins og korktappar um vatnið eins og sjá má á myndinni hér á eftir.



Aðrar stórar salttjarnir, eins og þær eru stundum kallaðar, finnast víða annars staðar eins og í Bandaríkjunum (Great Salt Lake) og í eyðmörk Ástralíu. Þá eru Miðjarðarhafið og Kaspíahafið einnig mjög sölt.



Dauðahafið er mjög salt!

Fast og kristallað salt finnst einnig í þykkum jarðlögum undir yfirborði jarðar. Þetta salt myndaðist þegar sjórinn sem þar var fyrir löngu gufaði upp. Saltið er því á svæði sem áður var hafsbotn en með tímanum hafa jarðefni ýmiskonar hlaðist ofan á það.

Salt er unnið úr sjó, úr salttjörnum og úr saltnámum með ýmsum ólíkum aðferðum.

Í gamla daga var salt til dæmis unnið þannig að vatn var tekið upp úr sjónum með fötu sem skilin var eftir út í sólinni. Smá saman gufaði vatnið upp en eftir varð hvítt duft, saltið, á botni fötunnar. Þetta ferli er enn notað við saltvinnslu í löndum þar sem er heitt, lítill loftraki og mikil sól. En í stað þess að notast við margar litlar fötur er sjónum eða saltvatninu úr tjörnum veitt í grunn lón þar sem það gufar upp smátt og smátt og saltið verður eftir. Þessi aðferð er meðal annars notuð í Bandaríkjunum, Afríku og á Indlandi.

Kristallað salt eða steinsalt finnst stundum nálægt yfirborði jarðar eða á um 150 til 600 metra dýpi. Saltlagið getur verið allt að 500 til 600 metra þykkt. Ef saltið er nægilega hreint er hægt að vinna það strax, það er að segja mala það, sigta og selja til kaupanda. Ef saltið er hins vegar óhreint og inniheldur til dæmis önnur steinefni verður fyrst að þvo það í saltvatni, þá í ferskvatni en síðan er það þurrkað og malað.

Ef saltið liggur svo djúpt í jörðu að erfitt er að ná til þess má freista þess að ná því upp með því að bora holu og sprauta á það heitu vatni. Saltið leysist þá upp í vatninu sem síðan er dælt upp afur. Þessu saltvatni er síðan komið fyrir í lokuðum ílátum þar sem vatnið er látið sjóða og gufa upp þannig að grófir kristallar myndast. Þess má geta að einfaldari útgáfa af þessari aðferð var notuð þegar á tímum Rómaveldis. Á þeim tíma var vatnið soðið í kerjum og saltið sem eftir stóð var þvegið með fersku vatni og síðan þurkað og malað. Matarsalt er oft framleitt með þessum hætti sérstaklega í löndum þar sem ekki er nógu hlýtt og þurrt eins og til dæmis í Bretlandi.

Maðurinn hefur nýtt sér salt frá öndverðu. Salt var mjög verðmæt verslunarvara áður fyrr enda var það notað bæði sem rotvarnarefni og krydd. Um 200 milljón tonn af salti eru framleidd á hverju ári í heiminum. Bandaríkin eru stærsti framleiðandinn en þar eru framleidd um 45 milljón tonn af salti á ári. Í Kína eru framleidd um 30 milljón tonn, í Þýskalandi um 16 milljón tonn, á Indlandi um 15 milljón tonn og í Kananda um 13 milljón tonn.

Heimildir

The Salt Institute

Britannica Online

Myndirnar fengum við flestar af vefsetri Britannicu.

Myndin af sundgörpum í Dauðahafinu fengum við úr fjölskyldualbúmi Zalta-fjölskyldunnar sem hélt í ævintýraferð til Ísraels fyrir nokkrum árum.

Höfundur

Ulrika Andersson

Ulrika Andersson

vísindablaðamaður

Útgáfudagur

14.3.2002

Spyrjandi

Bjarni Sigurbjörnsson, fæddur 1989

Efnisorð

Tilvísun

Ulrika Andersson. „Hvaðan kemur saltið? Er það sama saltið og er í sjónum?“ Vísindavefurinn, 14. mars 2002, sótt 21. nóvember 2024, https://visindavefur.is/svar.php?id=2191.

Ulrika Andersson. (2002, 14. mars). Hvaðan kemur saltið? Er það sama saltið og er í sjónum? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=2191

Ulrika Andersson. „Hvaðan kemur saltið? Er það sama saltið og er í sjónum?“ Vísindavefurinn. 14. mar. 2002. Vefsíða. 21. nóv. 2024. <https://visindavefur.is/svar.php?id=2191>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki

Senda grein til vinar

=

Hvaðan kemur saltið? Er það sama saltið og er í sjónum?
Saltið sem við notum í matinn okkar er það sama og er í sjónum. Efnafræðingar nefna venjulegt matarsalt natrínklóríð, natríumklóríð eða NaCl. Mestur hlutinn af seltu sjávar er matarsalt eða um 77 prósent. Saltið er í raun kristallar sem líkjast teningum. Þeir eru annað hvort litlausir, glærir eða gegnsæir eftir því hversu hreint saltið er. Um saltið í sjónum má fræðast nánar í svari Sigurðar Steinþórssonar: Hvers vegna er sjórinn saltur?

Salt leysist upp í vatni, á uppruna sinn í bergi á landi en berst til sjávar með til dæmis ám. Sjá einnig svar Ágústs Kvarans við spurningunni Hvernig leysist salt (NaCl) upp í vatni? Yfirleitt er hlutfall salts í sjó um þrjú prósent en stundum er hlutfallið mun hærra eins og til dæmis í Dauðahafinu á landamærum Ísraels og Jórdaníu þar sem salthlutfallið er 30 prósent. Vatnið í Dauðahafinu getur ekki leyst upp meira salt og þá er sagt að vatn sé mettað af salti. Það er þá "þyngra í sér" en ferskt vatn; eðlismassi þess er meiri eins og sagt er í eðlisfræði. Vatnið í Dauðahafinu hefur svo mikinn eðlismassa að menn sem baða sig í því geta eiginlega hvorki synt né sokkið heldur fljóta eins og korktappar um vatnið eins og sjá má á myndinni hér á eftir.



Aðrar stórar salttjarnir, eins og þær eru stundum kallaðar, finnast víða annars staðar eins og í Bandaríkjunum (Great Salt Lake) og í eyðmörk Ástralíu. Þá eru Miðjarðarhafið og Kaspíahafið einnig mjög sölt.



Dauðahafið er mjög salt!

Fast og kristallað salt finnst einnig í þykkum jarðlögum undir yfirborði jarðar. Þetta salt myndaðist þegar sjórinn sem þar var fyrir löngu gufaði upp. Saltið er því á svæði sem áður var hafsbotn en með tímanum hafa jarðefni ýmiskonar hlaðist ofan á það.

Salt er unnið úr sjó, úr salttjörnum og úr saltnámum með ýmsum ólíkum aðferðum.

Í gamla daga var salt til dæmis unnið þannig að vatn var tekið upp úr sjónum með fötu sem skilin var eftir út í sólinni. Smá saman gufaði vatnið upp en eftir varð hvítt duft, saltið, á botni fötunnar. Þetta ferli er enn notað við saltvinnslu í löndum þar sem er heitt, lítill loftraki og mikil sól. En í stað þess að notast við margar litlar fötur er sjónum eða saltvatninu úr tjörnum veitt í grunn lón þar sem það gufar upp smátt og smátt og saltið verður eftir. Þessi aðferð er meðal annars notuð í Bandaríkjunum, Afríku og á Indlandi.

Kristallað salt eða steinsalt finnst stundum nálægt yfirborði jarðar eða á um 150 til 600 metra dýpi. Saltlagið getur verið allt að 500 til 600 metra þykkt. Ef saltið er nægilega hreint er hægt að vinna það strax, það er að segja mala það, sigta og selja til kaupanda. Ef saltið er hins vegar óhreint og inniheldur til dæmis önnur steinefni verður fyrst að þvo það í saltvatni, þá í ferskvatni en síðan er það þurrkað og malað.

Ef saltið liggur svo djúpt í jörðu að erfitt er að ná til þess má freista þess að ná því upp með því að bora holu og sprauta á það heitu vatni. Saltið leysist þá upp í vatninu sem síðan er dælt upp afur. Þessu saltvatni er síðan komið fyrir í lokuðum ílátum þar sem vatnið er látið sjóða og gufa upp þannig að grófir kristallar myndast. Þess má geta að einfaldari útgáfa af þessari aðferð var notuð þegar á tímum Rómaveldis. Á þeim tíma var vatnið soðið í kerjum og saltið sem eftir stóð var þvegið með fersku vatni og síðan þurkað og malað. Matarsalt er oft framleitt með þessum hætti sérstaklega í löndum þar sem ekki er nógu hlýtt og þurrt eins og til dæmis í Bretlandi.

Maðurinn hefur nýtt sér salt frá öndverðu. Salt var mjög verðmæt verslunarvara áður fyrr enda var það notað bæði sem rotvarnarefni og krydd. Um 200 milljón tonn af salti eru framleidd á hverju ári í heiminum. Bandaríkin eru stærsti framleiðandinn en þar eru framleidd um 45 milljón tonn af salti á ári. Í Kína eru framleidd um 30 milljón tonn, í Þýskalandi um 16 milljón tonn, á Indlandi um 15 milljón tonn og í Kananda um 13 milljón tonn.

Heimildir

The Salt Institute

Britannica Online

Myndirnar fengum við flestar af vefsetri Britannicu.

Myndin af sundgörpum í Dauðahafinu fengum við úr fjölskyldualbúmi Zalta-fjölskyldunnar sem hélt í ævintýraferð til Ísraels fyrir nokkrum árum....