Sólin Sólin Rís 10:23 • sest 16:05 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 25:04 • Sest 15:29 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 12:18 • Síðdegis: 25:05 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 05:51 • Síðdegis: 18:50 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 10:23 • sest 16:05 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 25:04 • Sest 15:29 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 12:18 • Síðdegis: 25:05 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 05:51 • Síðdegis: 18:50 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=
Forsíða Hugvísindi Málvísindi: íslensk Hver er uppruni orðatiltækisins „að komast upp með eitthvað”, og af hverju er sagt „komast upp”?

Flokkun:

24.4.2001
Hugvísindi Málvísindi: íslensk

Hver er uppruni orðatiltækisins „að komast upp með eitthvað”, og af hverju er sagt „komast upp”?

Guðrún Kvaran

Árnastofnun - mynd í *Árnarstofnun
Ekki er ljóst hversu gamalt orðasambandið komast upp með e-ð er í málinu. Það virðist ekki koma fyrir í fornu máli og dæmi Orðabókar Háskólans eru fremur ung. Þó hefur það verið notað alla síðustu öld.

Sagnarsambandið koma e-u/e-m upp er þekkt í fornu máli í fleiri en einni merkingu. Það getur til dæmis merkt að 'lyfta e-u á hærri stað', 'fá e-n til að standa á fætur; reisa (hús)', 'opna e-ð'.

Bein merking orðasambandsins komast upp með e-ð er að takast að koma einhverjum hlut á hærri stað, til dæmis á hillu, á loft eða upp brekku. Dæmi: „Brekkan var brött en honum tókst að komast alla leið upp með tunnuna.” Í yfirfærðri merkingu er sambandið notað um að leyfast e-ð (óátalið), það er einhverjum tekst að ná fram áformum sínum.

Höfundur

Guðrún Kvaran

Guðrún Kvaran

prófessor

Útgáfudagur

24.4.2001

Spyrjandi

Sigursteinn Rúnarsson

Efnisorð

Tilvísun

Guðrún Kvaran. „Hver er uppruni orðatiltækisins „að komast upp með eitthvað”, og af hverju er sagt „komast upp”?“ Vísindavefurinn, 24. apríl 2001, sótt 23. nóvember 2024, https://visindavefur.is/svar.php?id=1528.

Guðrún Kvaran. (2001, 24. apríl). Hver er uppruni orðatiltækisins „að komast upp með eitthvað”, og af hverju er sagt „komast upp”? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=1528

Guðrún Kvaran. „Hver er uppruni orðatiltækisins „að komast upp með eitthvað”, og af hverju er sagt „komast upp”?“ Vísindavefurinn. 24. apr. 2001. Vefsíða. 23. nóv. 2024. <https://visindavefur.is/svar.php?id=1528>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki

Senda grein til vinar

=

Hver er uppruni orðatiltækisins „að komast upp með eitthvað”, og af hverju er sagt „komast upp”?
Ekki er ljóst hversu gamalt orðasambandið komast upp með e-ð er í málinu. Það virðist ekki koma fyrir í fornu máli og dæmi Orðabókar Háskólans eru fremur ung. Þó hefur það verið notað alla síðustu öld.

Sagnarsambandið koma e-u/e-m upp er þekkt í fornu máli í fleiri en einni merkingu. Það getur til dæmis merkt að 'lyfta e-u á hærri stað', 'fá e-n til að standa á fætur; reisa (hús)', 'opna e-ð'.

Bein merking orðasambandsins komast upp með e-ð er að takast að koma einhverjum hlut á hærri stað, til dæmis á hillu, á loft eða upp brekku. Dæmi: „Brekkan var brött en honum tókst að komast alla leið upp með tunnuna.” Í yfirfærðri merkingu er sambandið notað um að leyfast e-ð (óátalið), það er einhverjum tekst að ná fram áformum sínum.

...