Ef það kemur kvika upp úr jörðinni við eldgos myndast þá ekki tómarúm annars staðar eða er kvikuframleiðsla endalaus?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Ef það kemur kvika upp úr jörðinni við eldgos myndast þá ekki tómarúm annars staðar eða er kvikuframleiðsla endalaus?
Ágæt spurning, en svarið er nei – ekkert tómarúm myndast. Reyndar er til merk regla í jarðfræðinni sem segir: Náttúran þolir ekki tómarúm (á ensku: Nature abhors vacuum).

Kannski mætti líkja eldstöð við vatnsfyllta blöðru sem hleypt er úr: rúmmál blöðrunnar minnkar sem svarar vatnstapinu en blaðran er jafnfull eftir sem áður; ekkert tómarúm myndast. Fyrir eldgos tútna eldstöðvar út við það að kvika safnast í rætur þeirra en hníga saman í eldgosinu; þetta má sjá með á ýmsum jarðeðlisfræðilegum mælingum – nýleg dæmi eru Krafla 1974-85 og Eyjafjallajökull 2010. Öðrum eldgosum, eins og Öskjugosinu 1875, mætti líkja við vatnsfyllta blöðru sem springur, en í því gosi myndaðist ketilsig (askja) þegar þak kvikuþróar í eldstöðinni brast og féll niður jafnframt því sem kvikan sem fyrir var þeyttist út. Þar en nú Öskjuvatn.

En hvaðan kemur þá kvikan inn í rætur eldstöðvanna? Undir Íslandi rís heitt möttulefni djúpt úr iðrum jarðar – möttulstrókur nefnist það. Bræðslumark flestra efna lækkar með lækkandi þrýstingi og á um 100 km dýpi undir landinu byrjar efni möttulstróksins að bráðna. Strókurinn rís áfram og heldur áfram að bráðna, þannig að á endanum hafa 25-30% af basaltkviku bráðnað úr honum. Basaltbráðin, sem er eðlisléttari en móðurefnið, leitar jafnóðum í átt til yfirborðsins og safnast saman undir eða í jarðskorpunni, en hið kristallaða efni sem eftir varð sígur saman sem svarar bráðinni sem hvarf.

Talið er að möttulstrókurinn undir Íslandi hafi verið virkur í meira en 60 milljón ár þannig að kvikuframleiðslan má kallast endalaus.

Mynd:

• Kitchen Science Experiments. Sótt 31. 5. 2011.

...