Hvaða rannsóknir hefur Jón Karl Helgason stundað?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvaða rannsóknir hefur Jón Karl Helgason stundað?
Jón Karl Helgason er prófessor í íslensku sem öðru máli við Íslensku- og menningardeild Háskóla Íslands. Hann hefur meðal annars rannsakað viðtökusögu íslenskra fornbókmennta, menningarlega þjóðardýrlinga í Evrópu, sjálfsögur, og ýmsar forvitnilegar hliðar á íslenskri menningarsögu tuttugustu aldar. Á síðustu árum hefur hann lagt áherslu á þverfaglegar rannsóknir, meðal annars á sviði bókmennta og laga og stílmælinga.

Jón Karl stundaði nám í bókmenntafræði og íslensku við Háskóla Íslands og lauk síðar doktorsprófi í samanburðarbókmenntum frá The University of Massachusetts í Amherst í Bandaríkjunum. Doktorsritgerð hans, sem kom út á bók undir titlinum The Rewriting of Njáls Saga (1999), er rannsókn á sex ólíkum þýðingum og endurritunum á Njálu. Í tengslum við sömu rannsókn sendi hann frá sér ritin Hetjan og höfundurinn (1998), sem fjallar um viðtökur Íslendingasagna hérlendis á 19. og 20. öld, og Höfundar Njálu (2001), þar sem sjónum er einkum beint að framhaldslífi sögunnar erlendis.

Að auki hefur Jón Karl ritstýrt með öðrum greinasöfnunum Egil: The Viking Poet (2015) og From Iceland to the Americas (2020). Fjórða frumsamda bók hans á þessu rannsóknarsviði er Echoes of Valhalla (2017) sem fjallar um framhaldslíf norrænna goðsagna og fornsagna í myndasögum, leikritum, ferðabókum, tónlist og kvikmyndum.

Á tíunda áratug liðinnar aldar starfaði Jón Karl sem dagskrárgerðarmaður á Ríkisútvarpinu, Rás 1, og gerði þar meðal annars heimildaþátt um flutning á meintum líkamsleifum skáldsins Jónasar Hallgrímssonar frá Danmörku til Íslands 1946. Þátturinn varð kveikja skáldfræðiritsins Ferðaloka (2003) og seinna samanburðarannsókna hans og fleiri fræðimanna á framhaldslífi Jónasar og slóvenska þjóðskáldsins France Prešeren. Í því sambandi var hugtakið menningarlegur þjóðardýrlingur (e. cultural saint) þróað, en það hefur verið tekið upp af fjölda annarra fræðimanna sem stunda rannsóknir á þjóðerni, menningarlegu minni og bókmenntasögu. Meðal ávaxta þessara rannsókna er greinasafn Jóns Karls Ódáinsakur (2013) og rit Marijans Dović og Jóns National Poets, Cultural Saints (2017).

Samhliða rannsóknum sínum á þjóðardýrlingum á fyrsta og öðrum áratugnum hóf Jón Karl að birta stakar greinar um íslenskar sjálfsögur en það er hugtak sem hefur unnið sé sess sem þýðing á metafiction og lýsir skáldverkum sem afhjúpa með áberandi hætti sína eigin fagurfræði. Í greinasafninu Sögusagnir (2020) gerir Jón Karl meðal annars grein fyrir fyrir fleiri erlendum hugtökum sem lýsa svipuðum fagurfræðilegum einkennum. Íslenskar þýðingar Jóns Karls á sumum þessara hugtaka hafa náð fótfestu í fræðilegri umræðu hérlendis, til að mynda frásagnarspegill sem þýðing á mise en abyme.

Umfjöllun Jóns Karls um umdeilda fornritaútgáfu Halldórs Laxness í doktorsritgerðinni og um beinaflutninga Jónasar Hallgrímssonar í Ferðalokum beindu áhuga hans í vaxandi mæli að þeim miklu átökum sem urðu á sviði menningarlífsins hérlendis um miðja síðustu öld. Meðal virkra þátttakenda í þeim átökum var Ragnar Jónsson, annar eigandi smjörlíkisgerðarinnar Smára. Hann var líka forleggjari bókaútgáfunnar Helgafells, formaður Tónlistarfélagsins og stórtækur málverkasafnari. Jón Karl varpar ljósi á þennan merka bakjarl menningarlífsins í ritinu Mynd af Ragnari í Smára (2009) en Ragnar kemur einnig mikið við sögu í kaflanum „Burðarvirki íslenskrar nútímamenningar“ sem birtist í Sögu Íslands XI (2016).

Jón Karl var bókmenntaritstjóri Rásar 1 á árunum 1994-1999, hann var annar af ritstjórum Skírnis á árunum 1995-1999 og einn af þremur ritstjórum Smásagna heimsins sem út komu í fimm bindum á árunum 2016 til 2020. Hann hefur einnig þýtt um tug skáldverka, þar á meðal eftir Paul Auster, Hanif Kureishi og Julian Barnes.

Mynd:

• © Kristinn Ingvarsson.

...