Hvenær kom orðið gervigreind fyrst fram í íslensku?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvenær kom orðið gervigreind fyrst fram í íslensku?
Öll spurningin hljóðaði svona:

Hvenær kom orðið gervigreind fyrst fram í íslensku og hvenær varð fræðigreinin til?

Elsta dæmi sem höfundar þessa svars hafa fundið um íslenska orðið gervigreind er í þýðingu Halldórs Halldórssonar á bók Noams Chomsky Mál og mannshugur, sem kom út á íslensku 1973.^[1] Rithöfundurinn Einar Kárason notar svo lýsingarorðið gervigreindur í skáldsögunni Þetta eru asnar Guðjón frá 1981^[2] og má þá reikna með að nafnorðið hafi verið orðið nokkuð þekkt. Talsverðan fjölda notkunardæma frá níunda áratugnum má finna á Tímarit.is en þá var ýmist talað um gervigreind/gerfigreind, tölvugreind eða tölvuvit þegar talað var um það sem er kallað artificial intelligence á ensku. Oddur Benediktsson, frumkvöðull í tölvunarfræði á Íslandi, talaði til dæmis um tölvuvit í fyrirlestri vorið 1984 þar sem hann fjallaði um greiningu talaðs máls, vélmenni og leikjaforrit á borð við skákforrit sem þá þóttu vera orðin það fullkomin að þau virtust gæða tölvurnar viti.

Í nágrannamálunum ber hugtakið yfirleitt meiri keim af ensku en hjá okkur. Danir og Norðmenn tala um kunstig intelligens, Þjóðverjar um künstliche Intelligenz og Svíar um artificiell intelligens. Færeyingar skera sig þó úr því þeir tala um vitlíki, sem færeyska ríkisútvarpið,  Kringvarp Føroya, valdi einmitt orð ársins 2023.^[3]

Rekja má sögu gervigreindar til áranna eftir síðari heimsstyrjöld. Þá jókst áhugi vísindamanna á nýrri fræðigrein sem kölluð var cybernetics á ensku en það hefur verið þýtt ‘stýrifræði’ á íslensku. Í grein frá árinu 1950 talaði enski stærðfræðingurinn og tölvunarfræðingurinn Alan Turing um eftirhermuleikinn (e. the imitation game) og velti fyrir sér hvort vélar gætu hugsað og hvernig hægt væri að meta það.^[4] Enska hugtakið artificial intelligence er svo fyrst notað árið 1955 af John McCarthy, prófessor í Stanford-háskóla, um það sem hann kallar vísindin sem fást við smíði greindra véla. Sumarið eftir stóð hann fyrir tveggja mánaða málstofu í samstarfi við tíu aðra vísindamenn en hún er stundum sögð marka upphaf gervigreindar sem sérstaks rannsóknarsviðs. Á málstofunni var meðal annars rætt um hvað sviðið skyldi kallað. Þeir sem þá þegar stunduðu skyldar rannsóknir notuðu meðal annars hugtökin stýrifræði (e. cybernetics) og sjálfvirkjafræði (e. automata studies) en John McCarthy þótti of mikið af ótengdum rannsóknum falla þar undir, það er einhverju sem tengdist ekki því að gæða vélar einhvers konar greind. Á málstofunni sammæltust þátttakendur um að nota nýja hugtakið artificial intelligence yfir þau fræði. Fræðileg orðræða krefst nákvæmrar orðanotkunar og með því að festa ákveðna merkingu orðsins er stuðlað að skýrum og öruggum tjáskiptum eins og íðorðastarf miðar að.

Síðan þá hefur gervigreind orðið alltumlykjandi í umhverfi okkar þó að hugtakið sé oft aðeins notað um nýjustu tækni. Þegar tæknin verður sjálfsagðari hluti af tilverunni eru frekar notuð meira lýsandi orð, til dæmis ruslsöfnun (við forritun), leikjavélar (í tölvuleikjum) eða talgervlar, svo að eitthvað sé nefnt enda hefur verið haft eftir John McCarthy að „þegar það er farið að virka kallar enginn það gervigreind lengur“. Í því ljósi verður forvitnilegt að fylgjast með hvernig talað verður í framtíðinni um þá nýju gervigreindartækni sem byggir á myndandi mállíkönum á borð við GPT-4 og hefur almennt verið kölluð gervigreind(in).

Tilvísanir:

1. ^ Noam Chomsky. 1973. Mál og mannshugur. Reykjavík: Hið íslenzka bókmenntafélag.
2. ^ Einar Kárason. 1981. Þetta eru asnar Guðjón. Reykjavík: Mál og menning.
3. ^ http://malrad.fo/news_article.php?NewsArticleId=295
4. ^ Computing Machinery and Intelligence. Mind 49: 433-460.

Mynd:

• (PDF) Unveiling the Thematic Landscape of Generative Pre-trained Transformer (GPT) Through Bibliometric Analysis. (Sótt 9.01.2024). Myndin er birt undir leyfinu CC BY 4.0 Deed - Attribution 4.0 International - Creative Commons.

Þetta svar birtist fyrst sem hluti af lengri grein í Hugrás: Orð ársins 2023: Gervigreind(in). (Sótt 9.1.2024). Svarið er lítillega aðlagað Vísindavefnum....