Hvernig varð orðasambandið „að lepja dauðann úr skel" til?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvernig varð orðasambandið „að lepja dauðann úr skel" til?
Orðasambandið merkir að ‘draga fram lífið í mikilli fátækt, lifa við sult og seyru’. Sögnin lepja merkir að ‘ausa upp í sig vökva eða þunnri fæðu með tungunni’ eins og til dæmis hundar og kettir gera. Kunnugt er að fátækt fólk notaði áður fyrr skeljar í stað spóna eða skeiða og lítill sopi var þá í hverri skel.

Fleiri en ein mynd er af orðasambandinu: lepja dauðann úr skel, úr / með krákuskel eða báruskel. Elsta heimild í Ritmálssafni Orðabókar Háskólans um að lepja dauða úr skel er úr öðru bindi ljóðaþýðinga Magnúsar Ásgeirssonar:

annar fór að strita og lapti dauða úr skel.

Úr blaðinu Bjarka frá 1896 er eldra dæmi um að lepja dauðann úr krákuskel en krákuskel er annað heiti á kræklingi eins og bláskel:

taka þeir sjálfir krásirnar og láta verklýðinn lepa [svo] dauðann úr krákuskel.

Þorvaldur Thoroddsen landfræðingur tilgreinir í Ferðabók sinni, III. bindi, þetta austfirska dæmi um krákuskelina notaða sem skeið:

lepja dauðann með krákuskel [Af.].

Í Ritmálssafninu var þetta dæmi um bláskelina úr tímaritinu Eimreiðinni frá 1904:

Hann lepur sultinn og dauðann úr bláskel.

Helgi Hálfdanarson, þýðandi og skáld, (1985: 222–223) skrifaði um orðasambandið að lepja dauðann úr krákuskel og hafnar því að skelin sé nefnd í sambandinu vegna smæðar sinnar „heldur vegna þess að hún er „matskeið“ af fátæklegasta tagi; nema vitnað sé til þess að kræklingur var talinn óætur, jafnvel eitraður.“

Heimildir og mynd:

• Helgi Hálfdanarson. 1985. Skynsamleg orð og skætingur. Ljóðhús, Reykjavík.
• Ritmálssafn Orðabókar Háskólans. Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum. (Sótt 26.6.2023).
• Mytilus edulis (Atlantic blue mussel shell) (Bar Harbor, Maine, USA) 2.jpg - Wikimedia Commons. Höfundur myndar James St. John. Birt undir Creative Commons Attribution 2.0 Generic (CC BY 2.0) leyfi. (Sótt 4.7.2023).

...