Er norðlenska flokkuð sem hreimur eða mállýska?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Er norðlenska flokkuð sem hreimur eða mállýska?
Þegar talað er um „norðlensku“ er venjulega átt við ákveðin einkenni í framburði, einkum svokallað harðmæli og raddaðan framburð. Harðmæli felst í því að bera lokhljóðin p, t og k fram fráblásin inni í orðum, t.d. æpa, vita, vaka ([aiːpʰa], [vɪːtʰa], [vaːkʰa]), í stað ófráblásinna lokhljóða ([aiːpa], [vɪːta] [vaːka]) í framburði meirihluta þjóðarinnar. Í rödduðum framburði eru l, n og m rödduð (með ákveðnum undantekningum) og eftirfarandi lokhljóð fráblásin á undan p, t og k, í orðum eins og hálka, vanta, svampur ([haulkʰa], [vantʰa], [svampʰʏr]), í stað óraddaðra og ófráblásinna hljóða ([haul̥ka], [van̥ta], [svam̥pʏr]) í framburði meginhluta þjóðarinnar.

Tvö önnur framburðartilbrigði eru bundin við Norðurland en útbreiðsla þeirra er mun takmarkaðri. Þetta er svokallaður ngl-framburður, þar sem lokhljóð er borið fram í orðum eins og kringla ([kʰriŋkla] í stað [kʰriŋla] í framburði flestra), og bð-/gð-framburður, sem nú er nánast horfinn, þar sem borið var fram lokhljóð í orðum eins og hafði og sagði ([hapðɪ], [sakðɪ], í stað önghljóðs, [havðɪ], [saɣðɪ]). Auk þess er stundum talað um að sums staðar á Norðurlandi, einkum á Ólafsfirði, sé notað sérstakt tónfall. En vegna fólksflutninga og annarra þjóðfélagsbreytinga eru skil milli framburðartilbrigða nú mun óskýrari en þau voru fyrir 80 árum þegar Björn Guðfinnsson kannaði fyrstur manna framburð um allt land.

Það er oft talað um mállýskumun í framburði Íslendinga, og Björn Guðfinnsson nefndi grundvallarrit sitt um tilbrigði í íslenskum framburði Mállýzkur. En orðið mállýska (e. dialect) vísar þó oftast til margfalt meiri og fjölbreyttari tilbrigða en fram koma í venjulegum framburði Íslendinga. Víða kemur mállýskumunur fram á mörgum sviðum málsins – ekki einungis í framburði, heldur einnig í orðaforða og merkingu orða, beygingum og setningagerð. Sums staðar skilur fólk sem talar eina mállýsku tæpast eða ekki fólk sem talar aðra mállýsku sama tungumáls.

Vissulega má finna einstöku staðbundin tilbrigði í orðaforða, beygingum og setningagerð í máli Íslendinga. En vegna þess að framburðartilbrigðin eru langmest áberandi er yfirleitt vísað til þeirra þegar átt er við staðbundinn mun á máli fólks og talað um norðlensku, vestfirsku, skaftfellsku og svo framvegis. Þar sem tilbrigðin eru auk þess tiltölulega lítil er eðlilegt að líta á þau sem hreim (e. accent) frekar en mállýsku og tala um norðlenskan hreim.

Mynd:

• Kleifarhorn, Ólafsfjörður  »  Ski Jumping Hill Archive  »  skisprungschanzen.com. (Sótt 30.08.2022).

...