Hvernig á að skrifa sjúkdómsheiti á íslensku?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvernig á að skrifa sjúkdómsheiti á íslensku?
Í ritreglum Íslenskrar málnefndar segir að læknisfræðileg hugtök (sjúkdómar og fleira) séu rituð með litlum upphafsstaf óháð því hvort þau eru dregin af sérheiti eða ekki. Fjallað er um þetta í gr. 1.3.3.2 d í ritreglunum og sýnd dæmi, til dæmis akureyrarveikin, asíuflensa, fuglaflensa, hermannaveiki, inflúensa, liðagigt, langerhanseyjar, stokkhólmsheilkennið og svo framvegis. Undantekning frá meginreglunni er ef læknisfræðilega heitið er skammstöfun rituð með hástöfum, til dæmis COVID-19.

Fjölmörg læknisfræðileg heiti eru leidd af nöfnum og kallast nafnheiti (e. eponyms), til dæmis alzheimers-sjúkdómur, downs-heilkenni og parkinsonsveiki. Dæmi um slík nafnheiti í almennu máli eru röntgengeislun (leitt af nafni þýska vísindamannsins Wilhelm Conrad Röntgen) og bírópenni sem kenndur er við Ungverjann László Biró (sjá Ágústu Þorbergsdóttur 2011). Ef fyrri liður slíks heitis er óaðlagað erlent nafn þá er hann tengdur við síðari lið með bandstriki (sjá gr. 26.1.2 í ritreglunum), til dæmis chihuahua-hundur.

Það að rita skuli öll læknisfræðileg heiti með litlum staf er nýjung í ritreglum Íslenskrar málnefndar frá 2016. Samkvæmt 10. og 11. grein ritreglna Stafsetningarorðabókarinnar (2006:679) átti að rita stóran staf í slíkum nafnheitum ef ritháttur þeirra var ekki lagaður að íslenskri ritvenju en annars lítinn staf, það er Alzheimers-sjúkdómur en hins vegar parkinsonssjúkdómur.

Þessi samræming lítils stafs í læknisfræðilegum heitum á sér fyrirmynd í 14. gr. auglýsingar um íslenska stafsetningu frá 1974 þar sem segir að dýra- og jurtanöfn skuli ávallt rita með lágstaf jafnvel þótt þau séu upphaflega leidd af sérnafni: „a) Dýra- og jurtanöfn, sem samsett eru þannig, að fyrri hlutinn er sérnafn, skal rita með litlum staf, t. d. óðinshani, baldursbrá, jakobsfífill, maríustakkur.“ Þessi regla hefur reynst vel. Sum dýra- og jurtanöfn eru leidd af erlendum samnöfnum en ekki sérnöfnum, til dæmis dachs-hundur (e. Dachshund, af þýska orðinu Dachs ‚greifingi‘) (Jóhannes B. Sigtryggsson 2010) og einfaldar reglan um lítinn upphafsstaf í slíkum flokkum orða ritunina.

Í ritreglunum frá 2016 er kveðið á um að dýra- og jurtanöfn séu eins og áður rituð með lágstaf, til dæmis abyssiníuköttur, maríuerla, spánarsnigill og alaskalúpína og ólafssúra, en reglan einnig látin ná yfir tvo aðra flokka orða, það er fyrrgreind læknisfræðileg orð og matarorð, til dæmis dijon-sinnep, kínakál, vínarsnitsel.

Heimildir

• Auglýsing um íslenska stafsetningu nr. 132/1974.
• Ágústa Þorbergsdóttir. 2011. Nafnheiti. Hugleiðingar um hverfandi merkingarþátt sérnafna og aðlögun ritháttar þeirra. Díslex. Dísæt lex(ókógraf)ía kennd Þórdísi Úlfarsdóttur fimmtugri 27.4.2011, bls. 15–19. Menningar- og minningarsjóður Mette Magnussen: Reykjavík.
• Íslensk málnefnd. 2016. Ritreglur. Auglýsing mennta- og menningarmálaráðuneytis nr. 695/2016 með leiðréttingum. (Sótt 13.5.2020).
• Jóhannes B. Sigtryggsson. 2010. Heiti hundategunda. Fáum mönnum er Kári líkur. Nítján kárínur gerðar Kára Kaaber sextugum 18. febrúar 2010, bls. 29–35. Menningar- og minningarsjóður Mette Magnussen: Reykjavík.
• Jóhannes B. Sigtryggsson. 2016. Greinargerð um helstu breytingar á ritreglum. Skíma 39:39–40.

Mynd

• File:Asian flu in Sweden 1957 (2).jpg - Wikimedia Commons. (Sótt 2.06.2020).

...