Hvað þýða hugtökin sem notuð eru yfir höfuðáttirnar, norður, suður , austur og vestur

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað þýða hugtökin sem notuð eru yfir höfuðáttirnar, norður, suður , austur og vestur
Nöfnin austur, vestur, norður og suður eru mjög gömul heiti á höfuðáttunum fjórum. Af þeim eru nöfn dverganna dregin sem samkvæmt Snorra-Eddu halda uppi himninum. Þegar synir Bors höfðu drepið Ymi jötunn fluttu þeir hann í Ginnungagap og gerðu úr honum jörðina en af blóði hans sjó og vötn. Síðan stendur: „Tóku þeir og haus hans og gerðu þar af himin og settu hann upp yfir jörðina með fjórum skautum, og undir hvert horn settu þeir dverg. Þeir heita svá: Austri, Vestri, Norðri, Suðri“ (stafsetningu breytt).

Áttaheitin eru samnorræn og samgermönsk, það er þau eru notuð á Norðurlöndum og í germönskum málum. Um þau er þetta helst að segja samkvæmt Íslenskri orðsifjabók Ásgeirs Blöndal Magnússonar:

Austur ‘austurátt’ er í færeysku eystur, nýnorsku aust(er), sænsku öster, dönsku øst. Í fornensku var orðið éaster, éastre, fornháþýsku ōstar en í nútímaensku east og í nýháþýsku ost. Í gotnesku, sem var austurgermanskt mál og aðeins varðveitt í fornri Biblíuþýðingu og brotum af textum, var til samsetningin Austrogothi (Ostrogothae) í merkingunni ‘Austgotar’, í fornensku Éastre (< *aus-rō) ‘vorgyðja’ og éastron, fornháþýsku ōstara og nútímaensku easter, nýháþýsku Ostern ‘vorhátíð, páskar’. Austur er uppkomuátt sólar og dregur nafn sitt af birtu og morgunljóma. Skyld orð sem benda til þess eru auster í latínu í merkingunni ‘sunnanvindur’, aurōra í merkingunni ‘morgunroði’ og aurum ‘gull’, í grísku aúoōs ‘morgunn’, é̄ōs ‘morgunroði’ og í litháísku aušrà ‘morgunroði.

Vestur ‘vesturátt’ er í færeysku vestur, nýnorsku vest, vester, sænsku väst, väster og í dönsku vest, vester. Í forn- og nútímaensku er orðið west, fornsaxnesku westar og fornháþýsku west(ar), nýháþýsku west/West. Upphafleg merking orðsins er líklega ‘átt sólarlagsins, sólsetur’. Það má ráða af orðunum ves-per í latínu og gr. (h)ésperos ‘kvöld’.

Suður ‘suðurátt’ er í færeysku suður, nýnorsku sud, sænsku. söder, fornsænsku suþer, syþer. Í fornsaxnesku sūth, fornháþýsku sund, nýháþýsku Süd, fornensku sūð, nútímaensku south. Í nútímadönsku syd, forndönsku sud ‘sunnanvindur’ er orðið talið tökuorð úr miðlágþýsku sū t. Íslenska orðið suður < sunnr < *sunþra-; r- í viðskeytinu líklega frá öðrum áttarheitum, t.d. austur og norður. Samkvæmt Ásgeiri Blöndal Magnússyni er uppruni ekki fullljós. Orðið er þó oftast tengt sunna og talið merkja ‘sólarátt’.^[1]

Norður ‘norðurátt’ er í færeysku norður, nýnorsku nord, sænsku norr (< *nordr), dönsku nord (gamalli dönsku norder), fornensku norð, fornsaxnesku north, fornháþýsku nord. Ásgeir Blöndal telur orðið líklega skylt grísku (e)nérteros ‘neðri’, éneroi ‘hinir neðri’, úmbrísku nertru ‘vinstri’, af rót *ner- ‘niður’, sbr. fornindversku náraka- ‘undirheimar’. Nafngiftin á þá við niðurgöngu sólar, sólarlagsátt. ^[2]

Tilvísanir:

1. ^ < merkir ‘orðið til úr’
2. ^ * fyrir framan rót merkir að hún er endurgerð

Heimildir:

• Ásgeir Blöndal Magnússon. 1989. Íslensk orðsifjabók. Orðabók Háskólans, Reykjavík. (Rafræn útgáfa er aðgengilega á heimasíðu Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum, arnastofnun.is undir Málið.is).
• Edda Snorra Sturlusonar. 1959. Guðni Jónsson bjó til prentunar. Íslendingasagnaútgáfan, Reykjavík.

Mynd:

• Wind Rose - Pixabay. (Sótt 26.05.20).

...