Hvað eru sokkabandsár og duggarabandsár og notaði fólk þessi bönd á einhverju sérstöku tímabili ævinnar?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað eru sokkabandsár og duggarabandsár og notaði fólk þessi bönd á einhverju sérstöku tímabili ævinnar?
Upprunalega spurningin hljóðaði svona:

Hverjar eru orðsifjar orðanna sokkabandsár og duggarabandsár? Notaði fólk þessi bönd á einhverju sérstöku tímabili ævinnar? Er einhver munur á orðunum?

Nafnorðið sokkabandsár (hk.) merkir ‘bernsku- eða æskuár’ og virðist það býsna gagnsætt, vísar til þess æviskeiðs er yngsta/(yngri) kynslóðin notaði sokkabönd til þess að halda upp um sig sokkum. Í Íslenskri orðabók er tilgreind merkingin ‘æskuár, unglingsár’ (Íob) en Sigfús Blöndal gefur merkinguna ‘Ungdomsaar, (den grönne) Ungdom’ (SBl). Notkunardæmi:

Á sínum sokkabandsárum var hún vinnukona hjá foreldrum mínum (f20 (EyjGMinn I, 99)).

Elsta dæmi um orðið er frá síðari hluta 19. aldar:

Hann leiðir þar og rök að því að þessi siður [að segja ‘Guð hjálpi þér’ þegar e-r hnerrar] eigi rót sína að rekja fram í römmustu heiðni, fram á sokkabandsár mannkynsins (s19 (Huld II, 156 (ÓlDav))).

Nafnorðið duggaraband (hk.) merkir ‘gróft ullarband’ og elsta dæmi um það er frá 17. öld:

Sesselja spyr, systir mín, hvort ei viljir senda nokkuð duggaraband meira eður minna að láta þær prjóna (AM 1058 4to (1670) (OHR)).

Nafnorðið duggarabandsár (hk.) virðist merkja ‘æsku- eða táningsár; prakkaraár’ og vísar þá trúlega til þess að fatnaður barna breytist er þau komast nokkuð á legg, verður grófari. Í Íslenskri orðabók er merkingin talin ‘æsku- eða unglingsár (Íob) en í Blöndalsbók ‘Ungdomsaar, Labansalder, Lömmelalder’.

Dæmi um duggarabandsár eru talsvert eldri en dæmi um sokkabandsár, sjá hér á eftir. Athygli vekur að samkvæmt Íob er enginn munur á sokkabandsárum og duggarabandsárum en í Orðabók Sigfúsar Blöndals er munurinn talsverður eins og fram kom hér á undan. Í Brekkukotsannál eftir Halldór Kiljan Laxness kemur einnig fram munur á þessum orðum, samanber:

hefur ‘gáfan’ forðað mér frá óþægindum ... undir það sem sokkabandsár mín fóru að nálgast duggarabandið (m20 (HKLBrekk 140)).

Við lauslega athugun á seðlasafni Orðabókar Háskólans, helstu orðabókum íslenskum og öðrum gögnum virðist mega lýsa merkingu og notkun orðsins duggarabandsár svo:

1. ‘æsku- eða unglingsár’:
á okkar duggarabandsárum, þegar Austurvöllur var eitt flag (ms19 (BGröndRit IV, 110)).

2. ‘skeið lægingar’:
Á verstu duggarabandsárum íslenskunnar er þetta orðskrípi [þ.e. deyðurinn] að finna í sálmakveðskapnum (Fjallk 1898, 162);
En það voru duggarabandsár latínuletursins; nú hefur það víðast hvar náð sér aftur (Fjöln VIII, 29 (1845)).

Miðað við notkun í nútímamáli virðst tvennt hafa gerst: (1) síðari liður duggarabandsára er naumast lengur notaður og (2) merking sokkabandsára og duggarabandsára virðist hafa fallið saman, sbr. Íob.

Heimildir:

• Íslensk orðabók.
• Orðabók Blöndals.
• f20 (EyjGMinn I, 99)
• Huld II. Safn alþýðlegra fræða íslenzkra.
• (AM 1058 4to (1670) (OHR) - Handrit í Árnasafni.
• Halldór Kiljan Laxness. Brekkukotsannáll. (1957).
• Benedikt Gröndal. Ritsafn I-V. (1948-1954).
• Fjallkonan. (1898).
• Fjölnir VIII. Árs-rit handa Íslendíngum. (1845).

---

Þetta svar er fengið úr Málfarsbankanum á vef Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum og birt með góðfúslegu leyfi.

Mynd:

• Children riding a horse to school, Glass House Mountains | Flickr. (Sótt 14.02.2020).

...