Hvenær voru fyrstu þungunarprófin framkvæmd á Íslandi og með hvaða hætti?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvenær voru fyrstu þungunarprófin framkvæmd á Íslandi og með hvaða hætti?
Skriflegar heimildir um notkun þungunarprófa á Íslandi á síðustu öld eru af mjög skornum skammti. Það sem hér fer á eftir er að miklu leyti byggt á munnlegum upplýsingum sem íslenskir læknar, meinatæknar, lyfjafræðingar og leikmenn hafa gefið eftir minni.

Þungunarhormónið hCG (e. human chorionic gonadotropin) hefur verið þekkt í næstum heila öld, frá 3. áratug síðustu aldar, mælanlegt í blóði og þvagi. Fyrstu þungunarprófin voru tilraunir á lifandi dýrum (e. bioassays) og fólust í því að þvagi kvenna var sprautað í ókynþroska mýs (eða kanínur) og áhrifin metin nokkrum dögum síðar við slátrun. Ef mýsnar höfðu fengið egglos var það merki þess að framleiðandi þvagsins, konan, væri þunguð.

Ofangreinda heimildamenn rekur minni til þess að á 7. áratug síðustu aldar hafi þess konar próf verið gerð af og til á rannsóknastofunni á Keldum, þegar mikið lá við.

Þegar leið á 7. áratuginn komu fram þungunarpróf, sem byggðu á mótefnamælingum með aðferðum ónæmisfræðinnar. Frá því skömmu fyrir 1970 voru þessi nýju þungunarpróf gerð hérlendis á sjúkrahúsum og á nokkrum læknastofum og síðar í apótekum. Þvagpróf voru og eru enn mest notuð. Líklega hefur mælingaraðferðin verið geislaónæmismæling (e. radioimmunoassay). Svar gat fengist samdægurs. Næmið var slíkt að prófið átti að sýna jákvæða niðurstöðu við 6-8 vikna þungun (það er 4-6 vikum eftir getnað). Áreiðanleikanum var ábótavant, að hluta til vegna þess að krossviðbrögð urðu við hormónið LH (e. luteinizing hormon), sem hækkar í þéttni snöggt og tímabundið við egglos.

Þungunarpróf af þeirri gerð sem nú eru í notkun komu fram um miðjan 9. áratuginn og varð þá bylting í næmi og áreiðanleika og að auki urðu þau svo handhæg og notendavæn að fljótlega var farið að selja þau til heimabrúks. Þau mæla einnig hCG í þvagi en þau nema sértækan hluta hormónsins, svokallaða beta-keðju (ß-hCG). Nærvera annarra líkra hormóna leiðir því ekki til krossviðbragða og falskt jákvæðra svara. Svar fæst á nokkrum sekúndum og næmið er slíkt að prófið verður jákvætt 1-3 vikum eftir getnað.

Einn viðmælenda, sem er með elstu kvensjúkdómalæknum á landinu, minnti á, meira til gamans, að sökkmæling á blóði hefði um miðja öldina verið eins konar þungunarpróf, þótt ónákvæmt væri. Þá var vitað að þessi bólguvísir hækkaði mjög mikið í barnshafandi konum; sökkið hækkar svo mikið í eðlilegri þungun að mælingin er ónothæf sem sýkingar- og bólguvísir undir þeim kringumstæðum.

Heimild:

• Braunstein GD. The Long Gestation of the Modern Home Pregnancy Test. Clinical Chemistry 2014;60:1;18-21.

Myndir:

• Pixabay. (Sótt 25.2.2019).
• Wikimedia Commons. Lab mouse mg 3213. Birt undir CC BY-SA 2.0 FR-leyfi Creative Commons. (Sótt 25.2.2019).

...