Hverjum er hægt að bjóða birginn?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hverjum er hægt að bjóða birginn?
Spurningin í heild sinni hljómaði svona:

Ef maður bíður einhverjum birginn,(sem ég held að þýði að standa í hárinu á einhverjum, sem vekur svo aftur upp spurninguna hvaða hári?) hvaða birg er maður þá að bjóða?

Orðasambandið að bjóða einhverjum byrginn/birginn merkir að ‘standa fast á sínu gegn einhverjum eða einhverju, þverskallast við einhvern, veita viðnám’. Uppruni er óviss og ritháttur sömuleiðis. Í Íslenskri orðsifjabók Ásgeirs Blöndal Magnússonar (1989:97) er flettiorðið byrgin(n) og orðasambandið sagt frá 18. öld. Ásgeir telur upprunann óljósan og óvíst hvort rita skuli orðið með i eða y. Hann segir að giskað hafi verið á að upphafleg mynd orðtaksins sé að bjóða einhverjum byrgin ‘bjóða einhverjum að sækja á virkið’ eða að það væri leitt af orðinu *byrgir ‘hnefi’ eða að um sé að ræða styttingu úr bjóða einhverjum byrginn kost þar sem lýsingarorðið byrginn/birginn merki ‘harður, óvæginn’. Ekki kemur fram hverjir hafi giskað á þessar skýringar. * merkir að engin dæmi hafi fundist um orðið byrgir í þessari mynd.

Jón G. Friðjónsson dregur saman helstu skýringartilgátur í bókinni Mergur málsins (2006:125). Þar má sjá að byrgi ‘vígi’ kemur fram í Íslensk-danskri orðabók Sigfúsar Blöndal (1920–1924:77). Ágiskunin ‘hnefi’ er úr bók Halldórs Halldórssonar Íslenzk orðtök (1954:145) og eignar hann hana Birni Bjarnasyni frá Viðfirði. Þá nefnir Jón þá skýringu Finns Jónssonar að birgin(n) sé nafnorð með greini (hk.ft. eða kk.et.) dregið af lýsingarorðinu birgur og að undanskilið sé þá eitthvert nafnorð. Halldór nefndi þessa skýringu Finns líka en taldi ógerlegt að giska á hvað orð hafi fallið brott. Ekki kemst ég lengra í ágiskun en þessir mætu menn.

Heimildir:

• Ásgeir Blöndal Magnússon. 1989. Íslensk orðsifjabók. Orðabók Háskólans, Reykjavík.
• Halldór Halldórsson. 1954. Íslenzk orðtök. Ísafoldarprentsmiðja, Reykjavík.
• Jón G. Friðjónsson. 2006. Mergur málsins. 2. útg. Mál og menning, Reykjavík.
• Sigfús Blöndal. 1920–1924. Íslensk-dönsk orðabók. Reykjavík.

Mynd:

• Wikimedia Commons - Attack on Fort Sackville. (Sótt 4.7.2018).

...