Er eitthvað vitað um tónlist á Íslandi fyrir siðaskiptin?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Er eitthvað vitað um tónlist á Íslandi fyrir siðaskiptin?
Upprunalega spurningin hljóðaði svona:

Er eitthvað vitað um tónlist á Íslandi um 1400-1450? Er til einhver saga um tónlist á Íslandi um 1400-1450? Hljóðfæri, dans og söngur? Hvaða upplýsingar sem er myndi ég vel þiggja.

Við rannsóknir fræðimanna á miðöldum koma sífellt í ljós meiri samskipti Íslendinga við aðrar þjóðir á meginlandinu. Það á ekki síður við um tónlist en aðrar greinar. Á þessum tíma var kirkjan ráðandi afl og því er sá tónlistararfur sem varðveist hefur á skinnbrotum að mestu eða öllu leyti síður úr niðurskornum messusöngsbókum þessa tíma. Eftir siðaskiptin voru þessar síður iðulega notaðar í bókband.

Engin hljóðfæri hafa varðveist á Íslandi frá þessum tíma. Af rituðum heimildum, einkum biskupasögum, má þó ráða að þau hafi verið til hér á landi. Harpa er til að mynda gjarnan nefnd í heimildum: „Bjó þar þá síra Þorleifur er þá var mestur hörpuslagari á Íslandi“.^[1] Þorleifur þessi bjó á Reykjum í Skagafirði á fyrri hluta 14. aldar. Þá kemur fram í heimildum að séra Arngrímur Brandsson hafi komið með orgel til Íslands á svipuðum tíma (1329). Eina staðfesta heimildin um orgel á Íslandi fyrir siðaskipti er að finna í bréfi í Ríkisskjalasafninu í Hamborg frá árinu 1542. Þar kemur fram að Hinrik Martens borgari (kaupmaður) hafi selt Ögmundi biskup í Skálholti orgel til kirkjunnar og fer fram á að kaupverðið verði að fullu greitt.

Vinsælt alþýðuhljóðfæri á þessum tíma var svokallað symfón og gjarnan leikið á það fyrir dansi. Þá hefur fundist ein gyðingaharpa (munngígja) við uppgröft hér á landi. Einnig má nefna að hljóðfæri eins og fiðlur, gígjur, lúðrar, pípur, horn, salerium trumbur og regal^[2] eru gjarnan nefnd sem miðaldahljóðfæri í Evrópu en ekki er ljóst hvort þau bárust öll til Íslands. Á lágmyndum yfir kirkjudyrum í Evrópu frá þessum tíma sjást iðulega hljóðfæri og líklegt er að þau hafi borist til íslands, að minnsta kosti sum þeirra.

Hvað aðrar almennar skemmtanir fólks varðar þá barðist kirkjan fyrir útrýmingu alþýðusöngs, dans- og leikskemmtana. Kirkjunnar menn báru fyrir sig léttúð og lauslæti sem fylgdi þessum athöfnum fólks. Elsta heimild um slíkt bann mun vera í sögu Jóns Ögmundssonar biskups en þar segir:

Leikur sá var kær mönnum, áður en hinn heilagi Jón varð biskup, að kveða skyldi karlmaður til konu í dans blautleg kvæði og regileg og kona til karlmanns mansöngsvísur. Þennan leik lét hann af taka og bannaði styrklega. Mansöngskvæði vildi hann eigi heyra né kveða láta, en fékk hann því eigi af komið með öllu.^[3]

Tilraunir í þessa átt gengu ekki eftir að fullu enda dansskemmtanir haldnar á Íslandi alla tíð og alþýða manna kom saman frá fyrstu stund og „sló dans“ þegar við átti.

Rétt er að benda þeim lesendum sem hafa áhuga á að kynna sér íslenska tónlistarsögu nánar á þau tvö rafrænu rit sem gefin eru upp hér fyrir neðan.

Frekara lesefni:

• Íslensk tónlistarsaga | Tónlistarsafn Íslands. (Sótt 29.11.2017).
• Tónlistarsaga Reykjavíkur | Tónlistarsafn Íslands. (Sótt 29.11.2017). Einnig aðgengileg hér: Tónlistarsaga Reykjavíkur. (Sótt 29.11.2017).

Myndir:

• Höfundur svarsins útvegaði myndir af Hamborgarbréfinu. Þær koma frá Ríkissjalasafninu í Hamborg. Hamborgarbréfið hefur ekki birst áður.
• File:Rysumorgan.jpg - Wikimedia Commons. (Sótt 1.12.2017).

Hamborgarbréfið frá 1542

...