Hver eru rökin fyrir því að auðlegðarskatturinn var dæmdur löglegur?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hver eru rökin fyrir því að auðlegðarskatturinn var dæmdur löglegur?
Spurningin hljóðaði svona í fullri lengd:

Hver eru rökin fyrir því að auðlegðarskatturinn var dæmdur löglegur þrátt fyrir grein 65. og 72. í stjórnarskrá? Hvernig er það löglegt að skattleggja fólk sem er með engar tekjur?

Svonefndur auðlegðarskattur var lagður á í kjölfar efnahagshrunsins 2008. Álag á ríkissjóð var mikið á þessum tíma enda varð stórfellt efnahagstjón af bankahruninu. Halli ríkissjóðs nam um 180 milljörðum króna sem var einstæður vandi í ríkisfjármálum.

Alþingi fer eitt með skattlagningarvald samkvæmt 40. og 77. greinum stjórnaskrárinnar, en þær kveða á um að engan skatt megi leggja á né afnema nema samkvæmt lögum. Auðlegðarskatturinn var eignarskattur sem kvað á um að einstaklingar sem áttu skuldlausa eign að lágmarksverðmæti 90 milljónir, eða 120 milljónir ef eigendurnir voru hjón, skyldu greiða tiltekna prósentu eignarinnar til ríkissjóðs árin 2009 til 2013. Árið 2009 féllu um 1.400 hjón í seinni flokkinn, það er áttu hreina eign yfir 120 milljónum. Samanlagðar eignir allra þessara hjóna voru um 208 milljarðar. Þessi fjórtánhundruð hjón voru um 2,2% hjóna á Íslandi en áttu um fjórðung hreinnar eignar í landinu.

Í aðdraganda efnahagshrunsins hafði mikil gróska verið í íslensku viðskiptalífi sem leiddi til þess lánsfé varð aðgengilegra en oft áður og margir tóku lán hjá bönkum og nutu hins svokallaða „góðæris“. Á sama tíma höfðu skattar á fjárhagstekjur lækkað töluvert og skattbyrði hátekjufólks minnkað á kostnað alls almennings. Í ljósi þeirra hagstæðu skattareglna sem hátekjufólk hafði notið í aðdraganda hrunsins var gripið til þess ráðs að leggja tímabundinn eignarskatt með háu fríeignarmarki og tiltölulega mikið hærri skattprósentu en áður hafði þekkst í eignaskatttöku á Íslandi. Var þetta gert til að rétta af þann halla sem ríkissjóður stóð frammi fyrir. Það þótti sanngjörn ráðstöfun að einstaklingar sem safnað höfðu slíkum eignum í aðdraganda hrunsins þyrftu að bera aukna skattbyrði í kjölfar þess.

Sama hve sérstök staða kann að vera landinu mega lögin þó aldrei brjóta í bága við stjórnarskrá, enda er hún rétthærri almennum lögum. Þetta gildir einnig um skattlagningu. Í 72. grein stjórnarskrárinnar er vikið að því að eignarrétturinn sé friðhelgur og í 65. grein er kveðið á um skyldu löggjafans til að gæta jafnræðis við lagasetningu. Hér mætti því velta upp hvort vegið hafi verið að þessum mannréttindaákvæðum stjórnarskrárinnar með þessari tilteknu skattlagningu. Hæstiréttur féllst ekki á þann málatilbúnað í máli Guðrúnar Helgu Lárusdóttur gegn íslenska ríkinu númer 726/2013.

Bent var á að þó svo að skattlagningin hafi snert tiltölulega fámennan hóp hafi sú aðgreining ekki verið ómálefnaleg enda var miðað við eignir einstaklinga og andlag skattlagningar voru einmitt sömu eignir. Skattlagning er viðurkennd takmörkun á eignarréttinum og hefur löggjafanum verið játað rúmt svigrúm til skattlagningar, enda helsta tekjulind ríkissjóðs.

Einnig var talið að fríeignarmörkin væru svo há að skattlagningin yrði ekki til þess að tekjur þeirra rýrnuðu svo umtalsvert að um einhverskonar eignaupptöku væri að ræða í skilningi 72. gr. stjórnarskrárinnar.

Þar að auki áréttaði hæstiréttur sérstaklega að hér væri um tímabundnar ráðstafanir að ræða sem ætluð voru sem viðbrögð við þeirri einstöku stöðu sem ríkissjóður stóð frammi fyrir. Því væri réttmætt að „játa[...] [Alþingi] verulegu svigrúmi til ákveða þau sjónarmið sem búa að baki skattlagningu“.

Heimildir:

• Dómur Hæstaréttar í máli 726/2013. (Sótt 31.05.2022).
• Fyrirlestur Bjargar Thorarensen 5. apríl 2019 um Jafnræðisregluna, 65. gr. stjórnarskrárinnar. (Sótt 31.05.2022).
• Lög um tekjuskatt nr. 90/2003. (Sótt 31.05.2022).
• Lög um tekjuöflun ríkisins nr. 128/2009 (breyting ýmissa laga, auknar tekjur ríkissjóðs). (Sótt 31.05.2022).

Mynd:

• PxHere. (Sótt 31.05.2022).

...