Sólin Sólin Rís 06:41 • sest 20:23 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 05:00 • Sest 04:51 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 08:59 • Síðdegis: 21:23 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 02:51 • Síðdegis: 15:06 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 06:41 • sest 20:23 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 05:00 • Sest 04:51 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 08:59 • Síðdegis: 21:23 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 02:51 • Síðdegis: 15:06 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=
Forsíða Hugvísindi Málvísindi: íslensk Hvað er að hafa tögl og hagldir?

Flokkun:

18.7.2016
Hugvísindi Málvísindi: íslensk

Hvað er að hafa tögl og hagldir?

Guðrún Kvaran

Árnastofnun - mynd í *Árnarstofnun
Upprunalega spurningin frá Ragnari hljóðaði svona:
Nú er oft talað um að hafa töglin og hagldirnar í einhverju. Hvað er að hafa tögl og hagldir? Voru þetta verkfæri og ef svo er hvernig voru þau notuð hér áður fyrr?

Kvenkynsorðið högld var notað um horn- eða trélykkju sem reipi var dregið í gegnum þegar baggar voru bundnir. Ágæt skýringarmynd af högldum er á bls. 520 í Íslenskri orðabók Eddu frá 2002 (og síðar). Tagl í orðasambandinu merkir ‘reipi’ og orðasambandið í heild merkir ‘hafa öll ráð í höndum sér’. Það er úr heyskaparmáli.

Fjórar hagldir úr við. Hagldirnar eru varðveittar í Byggðasafni Árnesinga. Orðasambandið í heild merkir ‘hafa öll ráð í höndum sér’. Það er úr heyskaparmáli.

Jón Friðjónsson lýsir verklaginu vel í riti sínu Mergur málsins (2006:870). Lýsing hans er þessi: „Ef tveir unnu við heyband hélt annar um reipin (töglin) við hagldirnar (lá á bagganum) og gætti þess að reipið hlypi ekki til baka. Á honum hvíldi því ábyrgðin, hann stjórnaði verkinu, og sá sem hvort tveggja gerir ræður öllu, og ef einn batt hafði hann bæði tögl og hagldir.“ Góð skýringarmynd fylgir.

Mynd:

Höfundur

Guðrún Kvaran

Guðrún Kvaran

prófessor

Útgáfudagur

18.7.2016

Spyrjandi

Ragnar Ingi Danner, Stína

Efnisorð

Tilvísun

Guðrún Kvaran. „Hvað er að hafa tögl og hagldir?“ Vísindavefurinn, 18. júlí 2016, sótt 2. apríl 2025, https://visindavefur.is/svar.php?id=71973.

Guðrún Kvaran. (2016, 18. júlí). Hvað er að hafa tögl og hagldir? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=71973

Guðrún Kvaran. „Hvað er að hafa tögl og hagldir?“ Vísindavefurinn. 18. júl. 2016. Vefsíða. 2. apr. 2025. <https://visindavefur.is/svar.php?id=71973>.

Chicago | APA | MLA

Tengd svör

Skoða öll nýjustu svörin

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki

Senda grein til vinar

=

Hvað er að hafa tögl og hagldir?
Upprunalega spurningin frá Ragnari hljóðaði svona:

Nú er oft talað um að hafa töglin og hagldirnar í einhverju. Hvað er að hafa tögl og hagldir? Voru þetta verkfæri og ef svo er hvernig voru þau notuð hér áður fyrr?

Kvenkynsorðið högld var notað um horn- eða trélykkju sem reipi var dregið í gegnum þegar baggar voru bundnir. Ágæt skýringarmynd af högldum er á bls. 520 í Íslenskri orðabók Eddu frá 2002 (og síðar). Tagl í orðasambandinu merkir ‘reipi’ og orðasambandið í heild merkir ‘hafa öll ráð í höndum sér’. Það er úr heyskaparmáli.

Fjórar hagldir úr við. Hagldirnar eru varðveittar í Byggðasafni Árnesinga. Orðasambandið í heild merkir ‘hafa öll ráð í höndum sér’. Það er úr heyskaparmáli.

Jón Friðjónsson lýsir verklaginu vel í riti sínu Mergur málsins (2006:870). Lýsing hans er þessi: „Ef tveir unnu við heyband hélt annar um reipin (töglin) við hagldirnar (lá á bagganum) og gætti þess að reipið hlypi ekki til baka. Á honum hvíldi því ábyrgðin, hann stjórnaði verkinu, og sá sem hvort tveggja gerir ræður öllu, og ef einn batt hafði hann bæði tögl og hagldir.“ Góð skýringarmynd fylgir.

Mynd:

...