Hvað er fyrir neðan allar hellur?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað er fyrir neðan allar hellur?
Nafnorðið hella merkir 'flatur steinn'. Það er einnig til í öðrum Norðurlandamálum, t.d. færeysku hella, nýnorsku helle, sænskum mállýskum hälla, fornsænsku hælla og forndönsku hælde.

Samkvæmt Íslenskri orðsifjabók (1989:318) höfðu sum orðin einnig merkinguna '(slétt) klöpp, berggrunn' og jafnvel 'neðansjávarsker'. Orðasambandið fyrir neðan allar hellur um eitthvað sem er alveg fráleitt, algerlega ótækt þekkist frá lokum 19. aldar. Hella virðist hér merkja 'sjávarbotn; jarðlag' og telur Jón Friðjónsson það vísa til hugmynda manna um dýpt sjávar. Orðasambandið vísar þá til neðstu marka, dýpra verður ekki sokkið (2006:331).

Ýmist skyld orðasambönd virðast hafa komið upp í lok 19. aldar samkvæmt Ritmálsskrá Orðabókar Háskólans. Þau eru: niður fyrir allar hellur, niður undir allar hellur, ofan undir allar hellur. Þau virðast notuð með ýmsum sögnum til áhersluauka, t.d. bölva, lasta, níða, skamma, svívirða. Elst virðist þó niður undir hellur úr bókinni Sumar-Giøf handa Børnum frá Sra Gudmundi Jónssyni sem gefin var úr í Leirárgörðum 1795. Nokkur dæmi um orðasamböndin, fengin úr Ritmálsskránni, sýna vel notkunina:

Nú er henni [ɔ: vöruskiptaversluninni] bölvað niður fyrir allar hellur.
að níða hann niður fyrir allar hellur.
Jóni Hjaltalín er bölvanlega við Valtý og skammar hann niður fyrir allar hellur.
eg skammast mín nidur undir hellur.
Lánsverzlunin íslenzka er löstuð niður fyrir allar hellur.
en áður en varði tóku einstök félög og stéttir að rísa gegn því [ɔ: frumvarpinu], og var það nítt niður fyrir allar hellur.
Fjölnir gerði þessa tilraun, en var hrakinn niður undir allar hellur.
og setja honum fyrir sjónir fúlmennsku hans, svo að hann skammaðist sín niður undir allar hellur.
en úthúða og níða undir allar hellur allt og alla
ég óska víst Alþingi ofan undir allar hellur.
bölvar öllu þjóðlegu ofan undir allar hellur.

Heimildir:

• Ásgeir Blöndal Magnússon. 1989. Íslensk orðsifjabók. Reykjavík, Orðabók Háskólans.
• Jón Friðjónsson. 2006. Mergur málsins. Reykjavík, Mál og menning.

Mynd:

• Sun light on the bottom of the ocean | Flickr - Photo Sharing!. (Sótt 27.08.2015).

...