Eru einhver örnefni á Íslandi sem tengjast hvítabjörnum?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Eru einhver örnefni á Íslandi sem tengjast hvítabjörnum?
Hvítabjarnar-örnefni er að finna á að minnsta kosti þremur stöðum á landinu. Ekkert af þeim virðist vera nefnt í fornum textum.

Hvítabjarnarey er út af Stykkishólmi. Í sóknarlýsingu er hún nefnd Hvítubjarnarey í aukafalli (í Hvítubjarnarey, bls. 196). Í þjóðsögum Jóns Árnasonar segir frá því að hún dragi nafn af því að þar hafi hvítabjörn komið á land og lagst í bás einn sunnan á eynni sem er luktur háum hamrabjörgum allt í kring. Tröllkona ein í Helgafelli reyndi að bana honum með því að kasta steini út í eyna en steinninn lenti ofar en hún ætlaði og björninn varð ómeiddur (I:197).

Undir Reykhólum í Reykhólasveit eru bæði Hvítabjarnarhólmi og Hvítabjarnarflögur. Í sýslulýsingu Barðastrandarsýslu frá 1746, eftir Ólaf Árnason í Haga á Barðaströnd, eru nefndar allmargar eyjar undir Reykhólum og eru þar á meðal Hvítabjörn og Hvítabjarnarhólmi (bls. 165). Eyjan Hvítabjörn er ekki þekkt nú svo vitað sé. Í örnefnalýsingu Samúels Eggertssonar um Reykhóla eru nefndar Stóra- og Litla-Hvítabjarnarey, Hvítabjarnareyjarhólmi og Hvítabjarnareyjarflögur (þrjár). Í Íslensku fornbréfasafni er Ágrip af skiptabréfi eftir Odd Sigurðsson frá 1506. Þar er nefnd Hvítabjarnarey (XI:59-60) og er líklegt að þar sé átt við ey þá sem heyrir undir Reykhóla þar sem þeir eru nefndir í bréfinu. Engar sagnir eru þekktar um hvítabjörn á þessum slóðum.

Í landi Reykja í Hrútafirði eru fjögur örnefni kennd við hvítabjörn, Hvítabjarnargil, Hvítabjarnarhóll, Hvítabjarnarnes og Hvítabjarnarvatn. Í sóknarlýsingu frá 1848 er nefnt Hvítabjarnargil fyrir sunnan Reyki sem renni úr vatni uppi á hálsi, og Hvítabjarnarvatn upp undan Reykjum; „í því er hólmi, manngerður í fornöld með dálítið meira varpi (nokkrar æður)“ (bls. 14). Hvítabjörn hefur ef til vill gert sig heimakominn í því æðarvarpi. Í örnefnalýsingu stendur að Hvítabjarnargil heiti Hvítabjarnarlækur ofan brúnar og hann komi úr Helgavatni. Á Hvítabjarnarhól er endurvarp frá Skálafelli. Hvítabjarnarnes er þar einnig nefnt Hvítabjarnartangi. Sögn er til um að hvítabjörn hafi gengið á land í Hvítabjarnarnesi. „Þaðan fór hann upp með Hvítabjarnargili og hafðist við milli Hvítabjarnarvatns og Helgatjarnar. Eitt sinn var maður á ferð frá Reykjum að Búrfelli. Hann var vopnlaus, en annar maður fylgdi honum á leið, og hafði sá atgeir í hendi. Bangsi sá til ferða þeirra, en var hinn rólegasti, meðan þeir voru báðir saman. Þegar mennirnir voru komnir austur á Sandhólahraun, sneri fylgdarmaðurinn við, en hinn hélt áfram ferðinni. Þá sætti björninn lagi, fór á eftir vopnlausa manninum og drap hann.“ (Örnefnaskrá Reykja).

Ýmis Bjarnar-örnefni eru í landinu en ekkert er hægt að segja um hvort um er að ræða bjarndýr eða mannsnafnið Björn sem forlið. Bæjanöfnin Bjarnarhöfn og Bjarnargil eru á meðal þeirra. Í Landnámu er Bjarnarhöfn kennd við Björn austræna en um Bjarnargil eru ekki fornar heimildir (Íslenzk fornrit I:122). Nokkur Bjarndýrs-örnefni eru einnig til, meðal annars Bjarndýrsklöpp á fjórum stöðum á Austurlandi (Árbók Ferðafélagsins 2008) en þeim verða ekki gerð skil að sinni. Sama er að segja um örnefni eins og Björninn, fjalllendi upp af Fljótshverfi í Vestur-Skaftafellssýslu, sem væntanlega er dregið af líkingu við bjarndýr.

Heimildir og myndir:

• Árbók Ferðafélags Íslands 2008. Úthérað ásamt Borgarfirði eystra, Víkum og Loðmundarfirði eftir Hjörleif Guttormsson. Reykjavík.
• Íslenzkar þjóðsögur og ævintýri. Safnað hefur Jón Árnason. Reykjavík 1961.
• Íslenzkt fornbréfasafn. XI. Reykjavík 1915-1925.
• Landnámabók. Íslenzk fornrit I. Reykjavík 1968.
• Sýslulýsingar 1744-1749. Sögurit XXVIII. Reykjavík 1957.
• Sýslu- og sóknalýsingar Hins íslenzka bókmenntafélags 1839-1873. I. Húnavatnssýsla. Reykjavík 1950.
• Sýslu- og sóknalýsingar Hins íslenzka bókmenntafélags. Snæfellsnes III. Reykjavík 1970.
• Uppdráttur Íslands. 1:100 000. Blað 23. Geodætisk institut. Landmælingar Íslands 1964.
• Uppdráttur Íslands. 1: 100 000. Blað 24. Geodætisk institut. Landmælingar Íslands 1974.
• Uppdráttur Íslands. 1: 100 000. Blað 34. Landmælingar Íslands 1975.
• Uppdráttur Íslands. 1: 100 000. Blað 77. Landmælingar Íslands 1974.
• Mynd: Hvítabjarnarey | Flickr - Photo Sharing! Höfundur myndar: Þorsteinn Eyþórsson. (Sótt 22. 5. 2015).
• File:Ursus maritimus at Tierpark Berlin.jpg - Wikimedia Commons. (Sótt 26.05.2015).

---

Þetta svar hefur einnig birst sem pistill á vef Stofnunar Árna Magnússonar og er birt hér með góðfúslegu leyfi.

...