Hvort hafa menn fætur eða lappir?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvort hafa menn fætur eða lappir?
Upprunalega hljóðaði spurningin svona:

Hvort er rétt, að menn séu með fætur eða lappir? Margir standa fastir á því að einungis skepnur hafi lappir og mannfólkið fætur. Ef tekið er mið af því að svo sé rétt - er þá ekki orðanotkunin vinsæla „að standa í lappirnar“ frekar furðuleg málnotkun?

Samkvæmt Íslenskri orðabók (2002:948) merkir löpp 'fótur dýrs, til dæmis hunds, kattar, mannsfótur'. Við fótur stendur skýringin 'annar tveggja ganglima manns, einn fjögurra ganglima (margra) dýra'. Af þessu má ráða að orðin sé hægt að nota bæði um menn og dýr.

Margir, einkum eldra fólk, amast við því að löpp sé notað þegar talað er um persónu en dæmi sýna að löpp hefur lengi verið notað þegar talað er um fólk. Hér eru nokkur dæmi úr Ritmálsskrá Orðabókar Háskólans öll frá 19. öld:

hugsar hún að það gerir ekki neitt þó strákurinn leggi löppina á hnéð á sér

jeg hafði [ [...]] lagt lappirnar upp á borðið, og sat og mókaði, löðrandi í svita.

Já, þó það [þe:barnið] nú aukheldur bleytti litlu löppina viljandi í polli fyrir utan dyrnar, hver dirfist að kalla slíkt vonzku.

Enn þykir þó yfirleitt kurteislegra að nota fótur í vönduðu máli.

Í sumum föstum orðasamböndum eru bæði orðin löpp og fótur notuð og getur farið eftir aðstæðum hvort er valið: „Hann var svo uppgefinn að hann gat varla staðið í fæturna,“ „Geturðu ekki staðið í lappirnar, krakki (í skammartón).“ Í orðasambandinu vita ekki í hvorn fótinn á að stíga 'geta ekki gert upp við sig hvað afstöðu maður á að taka' er einnig notað orðið löpp. Aldrei virðist fótur vera notað í sambandinu taka einhvern á löpp „reyna við einhvern“.

Fjölmörg föst orðasambönd eru til þar sem orðið fótur er notað en löpp ekki. Þau eru dregin saman í riti Jóns Friðjónssonar (2006:218–228).

Heimildir:

• Ásgeir Blöndal Magnússon. 1989. Íslensk orðsifjabók. Orðabók Háskólans, Reykjavik.
• Halldór Halldórsson. 1968–1969. Íslenzkt orðtakasafn. I–II. Almenna bókafélagið, Reykjavík.
• Jón G. Friðjónsson. 2006. Mergur málsins. Mál og menning, Reykjavík.

Mynd:

Street | Free Stock Photo | Close-up of feet walking on a road | # 9052 (Sótt 22.06.2015).

...