Varð Albert Einstein frægur vegna sólmyrkva?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Varð Albert Einstein frægur vegna sólmyrkva?
Miðvikudaginn 19. nóvember 1919 birtist eftirfarandi frétt í símskeytadálki dagblaðsins Vísis undir fyrirsögninni „Þyngdarlögmálið“:

Símað er frá London, að stjörnufræði- og eðlisfræði-félagið enska hafi fallist á kenningar þýska prófessorsins Einsteins, sem eru andvígar kenningum Newtons og kollvarpa jafnvel þyngdarlögmálskenningum. [Khöfn 18. nóv.]

Nákvæmlega sama frétt birtist í öðrum íslenskum dagblöðum daginn eftir.^[1] Engar frekari skýringar fylgdu fréttinni og það var ekki fyrr en rúmum hálfum mánuði síðar, 5. desember, sem Íslendingum bárust nánari upplýsingar. Þá birti Morgunblaðið fréttaskýringu undir titlinum „Byltingar í heimi vísindanna“. Í greininni sem sennilega var byggð á svipaðri umfjöllun í dönskum blöðum, einkum Politiken, segir meðal annars:

Eins og getið hefur verið um í skeytum hér í blaðinu, þá hefir prófessor einn, Einstein að nafni, gert stórmerkilegar uppgötvanir í sambandi við þyngdarlögmálið. Hafa þessar uppgötvanir vakið geisi-eftirtekt og er rætt og ritað um þær í öllum blöðum.^[2]

Þá er sagt frá því að „konunglega stjörnu- og eðlisfræðifélagið í London [hafi nýlega haldið] fund mikinn“ um þetta efni þar sem forseti félagsins hafi meðal annars fullyrt

að þessar skoðanir Einsteins, sem nú væru fyllilega sannaðar, væri einn stærsti sigur mannlegrar hugsunar. Og af þeim hlyti að leiða að gjörvöll heimsmynd vor hlyti að breytast.

Næst er gerð tilraun til þess að segja frá nokkrum niðurstöðum Einsteins varðandi lengdarsamdrátt, tímaþan og brautarsnúning Merkúríusar. Glöggt má sjá á orðalaginu hversu framandi þessar nýju hugmyndir og mæliniðurstöður hafa verið íslenskum blaðamönnum. Aðalatriðið í fréttaskýringunni er þó stutt umfjöllun um mælingu á sveigju ljóss í þyngdarsviði sólarinnar:

Þó hefur sú staðhæfing Einsteins vakið mesta athygli að hægt er að vega sólarljósið. En þó hefur það verið sannað meðal annars af tveimur stjörnufræðis rannsóknarnefndum sem athuguðu sólmyrkvan 29. maí sl. ár [...] En meðan á sólmyrkvanum stóð, ljósmynduðu menn margar þær stjörnur, sem senda ljós sitt mjög nærri sólinni til jarðarinnar. Þá kom það í ljós, að geislar þesara stjarna sveigðust mikið að sólinni um leið og þeir fóru framhjá henni, vegna aðdráttarafls hennar. Þyngdarlögmál Newtons og yfirhöfuð allar kenningar hans raskast töluvert við þetta.

Greininni lýkur á nokkrum orðum um Einstein sjálfan, meðal annars að hann sé þýskur gyðingur og fæddur í Sviss, en starfi nú fyrir tilstilli Vilhjálms keisara við fjöllistaskólann í Berlín og hafi 18.000 þýsk mörk í árslaun.

Af ástæðum, sem ekki eru enn að fullu ljósar, urðu fréttirnar sem bárust út um heim allan frá London í nóvember 1919 til þess að Einstein varð víðfrægur á örfáum dögum. Á næstu mánuðum héldu íslensk dagblöð, einkum Morgunblaðið og Alþýðublaðið, því áfram að segja frá hinni nýju stjörnu, ævi hennar og högum. Í fyrstu voru fréttir af frægð Einsteins og andstöðunni gegn honum í Þýskalandi mest áberandi, en þegar líða tók á sumarið 1920 fóru nánari upplýsingar um kenningar hans, bæði takmörkuðu afstæðiskenninguna og þá almennu, að berast til landsins.

Tilvísanir:

1. ^ Vísir, 19. nóvember 1919, bls. 2; Morgunblaðið, 20. nóvember, bls. 1; Alþýðublaðið, 20. nóvember, bls. 3.
2. ^ Morgunblaðið, 5. desember 1919, bls. 3. Sjá einnig grein í Fram (Siglufirði, 29. desember 1919, bls. 1) sem virðist styðjast við sömu heimild og Morgunblaðið: „En Revolution i Videnskaben: Professor Einsteins epokegørende Teorier bekræftet. Newtons Tyngdelov omstødt.“ Politiken, 18. nóvember 1919. Danska greinin er byggð á umfjöllun enska dagblaðsins The Times dagana 7. og 8. nóvember 1919.

Myndir:

• Solar eclipse of May 29, 1919 - Wikipedia, the free encyclopedia. (Sótt 18.03.2015).
• Albert Einstein - Wikipedia, the free encyclopedia. (Sótt 18.03.2015).

Þetta svar er hluti af grein höfundar (https://notendur.hi.is/~einar/Afstaediskenning/Myrkvi1919.pdf) sem birtist fyrst í mars 2015. Svarið er lítillega aðlagað að Vísindavefnum og birt þar með góðfúslegu leyfi höfundar.

...