Sólin
Rís 10:17 • sest 16:10
Tunglið
Rís 21:40 • Sest 15:54
Flóð
Árdegis: 10:12 • Síðdegis: 22:46
Fjara
Árdegis: 03:46 • Síðdegis: 16:36
Þessu er erfitt að svara nema tiltekið sé nánar hvernig staðið yrði að verki. Hugsum okkur til dæmis að sprengju sé komið fyrir í miðju tunglsins. Þá mundu brotin frá sprengingunni dreifast jafnt í allar áttir en í fyrstu mundi svokölluð massamiðja þeirra hreyfast eftir sömu braut og tunglið hefði ella farið. Síðar mundi massamiðjan færast nokkkuð í átt til jarðar vegna þess að krafturinn sem verkar á brotin sem stefna inn á við vex meira en krafturinn á hin brotin minnkar. Flest brotin mundu fara að hreyfast á braut um jörð en sum þeirra kynnu að lenda á jörðinni ef sprengingin er nógu öflug. Hornhraði brotanna á hreyfingu þeirra um jörð yrði mismunandi samkvæmt þriðja lögmáli Keplers og þau mundu því ekki fylgjast að til lengdar. Ef til vill mundu að lokum myndast hringar um jörðina svipað og á Satúrnusi. Allt þetta gæti í sjálfu sér talist til viðburða á jörðinni, til dæmis það að tunglið hverfur og hringar myndast í staðinn. Um leið hætta menn að sjá atburði eins og myrkva á sól og tungli. Hringarnir yrðu trúlega áhrifamikil sjón frá jörðinni og kynnu að hafa áhrif á útlit sólar og á sólskin, til dæmis þegar sólin stendur nákvæmlega í hringunum, en annars yrði hún væntanlega aldrei langt frá þeim, því að þeir yrðu nálægt þeirri sléttu sem tunglbrautin er nú í. En hvarf tunglsins mundi líka hafa bein áhrif hér á jörðu niðri, áhrif sem við yrðum vör við jafnvel þótt við sæjum aldrei til himins. Þannig mundi meðalsveifla sjávarfalla minnka niður í þriðjung eða svo, aðalsveiflan yrði í takt við sólargang í stað tungls og stórstreymi og smástreymi mundu hverfa. Önnur fyrirbæri sem tengjast sjávarföllum mundu breytast á svipaðan hátt. Einnig gæti orðið truflun á þeim fyrirbærum í lífríkinu sem virðast fylgja göngu tunglsins þó að við vitum ekki alveg um orsakasamhengið sem þar býr að baki. Þá er meðal annars átt við tíðir kvenna og þær tegundir sjúkdóma sem virðast vera í takti við kvartilaskipti tunglsins. Jörðin snýst um möndul sem vísar í ákveðna stefnu; norðurendi hans stefnir núna því sem næst á Pólstjörnuna. Þessi stefna breytist hins vegar með tímanum á reglubundinn hátt þannig að norðurendinn teiknar hring með geislanum 23,5 gráður á himinkúluna og fer eina umferð á hverjum 26.000 árum. Þetta nefnist pólvelta á íslensku en "precession" á erlendum málum og er hliðstætt hreyfingu skopparakringlu. Pólveltan stafar af því að svolítil bunga er á jörðinni við miðbaug. Þetta veldur kraftvægi frá sól og jörð sem leitast við að rétta jörðina af þannig að möndullinn vísi hornrétt á jarðbrautina. Möndulsnúningurinn kemur hins vegar í veg fyrir það og í staðinn kemur fram umrædd pólvelta. Ef framlag tunglsins til hennar mundi hverfa eða breytast verulega raskast jafnvægið sem ríkt hefur og möndulstefnan gæti þá til dæmis farið alla leið niður í sólbrautarsléttuna. Slíkir viðburðir mundu valda mjög verulegri röskun á jörðinni, til dæmis á því veðrakerfi sem við eigum að venjast.
Forsíða
Náttúruvísindi og verkfræði
Stjarnvísindi: sólkerfið
Hvað gerist á jörðinni ef tunglið yrði sprengt í loft upp?
Hvað gerist á jörðinni ef tunglið yrði sprengt í loft upp?
Þessu er erfitt að svara nema tiltekið sé nánar hvernig staðið yrði að verki. Hugsum okkur til dæmis að sprengju sé komið fyrir í miðju tunglsins. Þá mundu brotin frá sprengingunni dreifast jafnt í allar áttir en í fyrstu mundi svokölluð massamiðja þeirra hreyfast eftir sömu braut og tunglið hefði ella farið. Síðar mundi massamiðjan færast nokkkuð í átt til jarðar vegna þess að krafturinn sem verkar á brotin sem stefna inn á við vex meira en krafturinn á hin brotin minnkar. Flest brotin mundu fara að hreyfast á braut um jörð en sum þeirra kynnu að lenda á jörðinni ef sprengingin er nógu öflug. Hornhraði brotanna á hreyfingu þeirra um jörð yrði mismunandi samkvæmt þriðja lögmáli Keplers og þau mundu því ekki fylgjast að til lengdar. Ef til vill mundu að lokum myndast hringar um jörðina svipað og á Satúrnusi. Allt þetta gæti í sjálfu sér talist til viðburða á jörðinni, til dæmis það að tunglið hverfur og hringar myndast í staðinn. Um leið hætta menn að sjá atburði eins og myrkva á sól og tungli. Hringarnir yrðu trúlega áhrifamikil sjón frá jörðinni og kynnu að hafa áhrif á útlit sólar og á sólskin, til dæmis þegar sólin stendur nákvæmlega í hringunum, en annars yrði hún væntanlega aldrei langt frá þeim, því að þeir yrðu nálægt þeirri sléttu sem tunglbrautin er nú í. En hvarf tunglsins mundi líka hafa bein áhrif hér á jörðu niðri, áhrif sem við yrðum vör við jafnvel þótt við sæjum aldrei til himins. Þannig mundi meðalsveifla sjávarfalla minnka niður í þriðjung eða svo, aðalsveiflan yrði í takt við sólargang í stað tungls og stórstreymi og smástreymi mundu hverfa. Önnur fyrirbæri sem tengjast sjávarföllum mundu breytast á svipaðan hátt. Einnig gæti orðið truflun á þeim fyrirbærum í lífríkinu sem virðast fylgja göngu tunglsins þó að við vitum ekki alveg um orsakasamhengið sem þar býr að baki. Þá er meðal annars átt við tíðir kvenna og þær tegundir sjúkdóma sem virðast vera í takti við kvartilaskipti tunglsins. Jörðin snýst um möndul sem vísar í ákveðna stefnu; norðurendi hans stefnir núna því sem næst á Pólstjörnuna. Þessi stefna breytist hins vegar með tímanum á reglubundinn hátt þannig að norðurendinn teiknar hring með geislanum 23,5 gráður á himinkúluna og fer eina umferð á hverjum 26.000 árum. Þetta nefnist pólvelta á íslensku en "precession" á erlendum málum og er hliðstætt hreyfingu skopparakringlu. Pólveltan stafar af því að svolítil bunga er á jörðinni við miðbaug. Þetta veldur kraftvægi frá sól og jörð sem leitast við að rétta jörðina af þannig að möndullinn vísi hornrétt á jarðbrautina. Möndulsnúningurinn kemur hins vegar í veg fyrir það og í staðinn kemur fram umrædd pólvelta. Ef framlag tunglsins til hennar mundi hverfa eða breytast verulega raskast jafnvægið sem ríkt hefur og möndulstefnan gæti þá til dæmis farið alla leið niður í sólbrautarsléttuna. Slíkir viðburðir mundu valda mjög verulegri röskun á jörðinni, til dæmis á því veðrakerfi sem við eigum að venjast.
Höfundur
prófessor emeritus, ritstjóri Vísindavefsins 2000-2010 og ritstjóri Evrópuvefsins 2011
Útgáfudagur
28.7.2000
Spyrjandi
Eyjólfur K Kolbeins
Tilvísun
Þorsteinn Vilhjálmsson. „Hvað gerist á jörðinni ef tunglið yrði sprengt í loft upp?“ Vísindavefurinn, 28. júlí 2000, sótt 21. nóvember 2024, https://visindavefur.is/svar.php?id=696.
Þorsteinn Vilhjálmsson. (2000, 28. júlí). Hvað gerist á jörðinni ef tunglið yrði sprengt í loft upp? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=696
Þorsteinn Vilhjálmsson. „Hvað gerist á jörðinni ef tunglið yrði sprengt í loft upp?“ Vísindavefurinn. 28. júl. 2000. Vefsíða. 21. nóv. 2024. <https://visindavefur.is/svar.php?id=696>.
Deila
