Sólin Sólin Rís 06:41 • sest 20:23 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 05:00 • Sest 04:51 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 08:59 • Síðdegis: 21:23 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 02:51 • Síðdegis: 15:06 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 06:41 • sest 20:23 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 05:00 • Sest 04:51 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 08:59 • Síðdegis: 21:23 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 02:51 • Síðdegis: 15:06 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=
Forsíða Hugvísindi Málvísindi: íslensk Hvaða döf er átt við þegar eitthvað er á döfinni?

Flokkun:

14.7.2015
Hugvísindi Málvísindi: íslensk

Hvaða döf er átt við þegar eitthvað er á döfinni?

Guðrún Kvaran

Árnastofnun - mynd í *Árnarstofnun
Orðið döf hefur fleiri en eina merkingu:

  1. lend,
  2. hvíld, deyfð, drungi,
  3. einskonar bálkur eða bekkur,
  4. spjót, spjótskaft í fornu skáldamáli,
  5. bleyta, óhreinindi.

Halldór Halldórsson (1958:66–68) tengir orðtakið að vera á döfinni við fyrstu merkinguna og sama gerir Ásgeir Blöndal Magnússon (1989:143). Merkingin er ‚vera í undirbúningi‘ eiginlega ‚hálfrisið upp‘. Ásgeir nefnir einnig orðtakið liggja/sitja á döfinni undir sama merkingarlið orðsins döf.

Líkingin í orðtakinu að vera á döfinni er líklega dregin af hundi sem er sestur á rassinn til að hefja brátt störf eða leik á ný.

Halldór getur sér þess til að líkingin sé dregin „af hundi sem er í þann veginn að rísa upp frá hvíld sinni, er setztur á rassinn til að hefja brátt störf sín eða leiki að nýju.“ (68)

Jón G. Friðjónsson nefnir einnig þessa skýringu í Mergi málsins (2006:155) en bætir annarri við sem er sú að hugsanlega vísi líkingin til gunnfána sem festur er á spjót. Eitthvert merki er uppi og undirbúningur einhvers því hafinn. Líkingin er vissulega óljós en þá með rakkanum tel ég þó sennilegri. Benda má á orðtakið hökta eins og hundur á döf sem finna má í Ritmálssafni Orðabókar Háskólans í málsháttasafni frá síðari hluta 17. aldar.

Heimildir:
  • Blöndal Magnússon. 1989. Íslensk orðsifjabók. Orðabók Háskólans, Reykjavík.
  • Halldór Halldórsson. 1958. Örlög orðanna. Bókaforlag Odds Björnssonar, Akureyri.
  • Jón G. Friðjónsson. 2006. Mergur málsins. Mál og menning, Reykjavík.

Mynd:

Höfundur

Guðrún Kvaran

Guðrún Kvaran

prófessor

Útgáfudagur

14.7.2015

Spyrjandi

Þórhallur Halldórsson

Efnisorð

Tilvísun

Guðrún Kvaran. „Hvaða döf er átt við þegar eitthvað er á döfinni?“ Vísindavefurinn, 14. júlí 2015, sótt 2. apríl 2025, https://visindavefur.is/svar.php?id=69522.

Guðrún Kvaran. (2015, 14. júlí). Hvaða döf er átt við þegar eitthvað er á döfinni? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=69522

Guðrún Kvaran. „Hvaða döf er átt við þegar eitthvað er á döfinni?“ Vísindavefurinn. 14. júl. 2015. Vefsíða. 2. apr. 2025. <https://visindavefur.is/svar.php?id=69522>.

Chicago | APA | MLA

Tengd svör

Skoða öll nýjustu svörin

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki

Senda grein til vinar

=

Hvaða döf er átt við þegar eitthvað er á döfinni?
Orðið döf hefur fleiri en eina merkingu:

  1. lend,
  2. hvíld, deyfð, drungi,
  3. einskonar bálkur eða bekkur,
  4. spjót, spjótskaft í fornu skáldamáli,
  5. bleyta, óhreinindi.

Halldór Halldórsson (1958:66–68) tengir orðtakið að vera á döfinni við fyrstu merkinguna og sama gerir Ásgeir Blöndal Magnússon (1989:143). Merkingin er ‚vera í undirbúningi‘ eiginlega ‚hálfrisið upp‘. Ásgeir nefnir einnig orðtakið liggja/sitja á döfinni undir sama merkingarlið orðsins döf.

Líkingin í orðtakinu að vera á döfinni er líklega dregin af hundi sem er sestur á rassinn til að hefja brátt störf eða leik á ný.

Halldór getur sér þess til að líkingin sé dregin „af hundi sem er í þann veginn að rísa upp frá hvíld sinni, er setztur á rassinn til að hefja brátt störf sín eða leiki að nýju.“ (68)

Jón G. Friðjónsson nefnir einnig þessa skýringu í Mergi málsins (2006:155) en bætir annarri við sem er sú að hugsanlega vísi líkingin til gunnfána sem festur er á spjót. Eitthvert merki er uppi og undirbúningur einhvers því hafinn. Líkingin er vissulega óljós en þá með rakkanum tel ég þó sennilegri. Benda má á orðtakið hökta eins og hundur á döf sem finna má í Ritmálssafni Orðabókar Háskólans í málsháttasafni frá síðari hluta 17. aldar.

Heimildir:
  • Blöndal Magnússon. 1989. Íslensk orðsifjabók. Orðabók Háskólans, Reykjavík.
  • Halldór Halldórsson. 1958. Örlög orðanna. Bókaforlag Odds Björnssonar, Akureyri.
  • Jón G. Friðjónsson. 2006. Mergur málsins. Mál og menning, Reykjavík.

Mynd:

...