Hvenær fóru Íslendingar að tala um karamellur?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvenær fóru Íslendingar að tala um karamellur?
Orðið karamella hefur verið notað hérlendis að minnsta kosti frá því í upphafi 20. aldar. Í Morgunblaðinu 28. desember 1913 var verið að skammast út í orðið og þá var skrifað:

"Karamellur." Þetta ótætis orð, sem fyrir nokkrum árum var að eins þekt af örfáum reykvískum sætindabelgjum sem ill danska, gjörir nú kröfu til þess að smeygja sér inn í orðabók Jóns Ólafssonar, sem hefðhelguð íslenzka.

Ekki komst orðið inn í orðabókina þar sem aðeins komu út tvö hefti á árunum 1912-1915 sem náðu yfir stafbilið a-brýnn. Það var ekki tekið með í orðabók Sigfúsar Blöndals (1920-1924) þótt karamellur væru þá oft auglýstar í blöðum með öðru sælgæti. Til dæmis birtist auglýsing í Ægi 1924 með þessari upptalningu:

• Lakkrís, síróp, hunang, brjóstsykur, karamellur, konfekt, marsipan.

Í orðabók Menningarsjóðs (1963, 1983) er karamella merkt með spurningarmerki sem þýðir að ritstjórnin leit á það sem vont mál sem forðast ber í íslensku (1983:xiv). Ekki var þó mælt með öðru orði í staðinn en skýringin við orðið er: ,,sælgæti unnið úr brenndum sykri o.fl."

Ýmsir ömuðust við orðinu á sínum tíma en aðrir vörðu það. Í bók Gísla Ástþórssonar, Hlýjar hjartarætur, stendur:

ofstopamenn óðu um landið og reyndu að þröngva almenningi til að kalla karamellur töggur (1958:94).

Orðið töggur, (kvk.ft.) er að finna í Menningarsjóðsorðabókinni (1983:1074) og er skýringin við það 'karamellur'. Það náði aldrei að festast í málinu þótt tilraunir hafi verið gerðar til þess. Jóninna Sigurðardóttir notar til dæmis töggurbætingur og töggursósa í matreiðslubók sinni frá 1945 (bls. 110) í stað orðanna karamellubúðingur og karamellusósa.

Karamella er tökuorð í íslensku úr dönsku karamel. Í dönsku er orðið aftur talið komið úr frönsku caramel en þangað barst það úr spænsku caramelo. Að baki liggur líklegast orðið calamellus í miðaldalatínu. Það er aftur smækkunarmynd af calamus 'hálmur'. Calamellus er talið hafa orðið fyrir áhrifum frá canna mellis 'reyr með hunangi', þ.e. 'sykurreyr', af canna 'reyr' og mel 'hunang', í eignarfalli mellis.

Heimildir og mynd:

• Ásgeir Blöndal Magnússon. Íslensk orðsifjabók. Orðabók Háskólans, Reykjavík 1989.
• Íslensk orðabók handa skólum og almenningi. Ritstj. Árni Böðvarsson. Menningarsjóður, Reykjavík 1963, önnur útgáfa aukin 1983.
• Gísli Ástþórsson. Hlýjar hjartarætur. Akranes 1945.
• Jóninna Sigurðardóttir. Matreiðslubók. Með heilsufræðilegum inngangi eftir Steingrím Matthíasson lækni. Akureyri 1945.
• Morgunblaðið 28. 12. 1913.
• Ritmálssafn Orðabókar Háskólans.
• Sigfús Blöndal. Íslensk-dönsk orðabók. Reykjavík 1920-1924.
• Mynd: Cinnamon Apple Caramels - keviniscooking.com. (Sótt 17. 9. 2014).

---

Þetta svar hefur einnig birst sem pistill á vef Stofnunar Árna Magnússonar og er birt hér með góðfúslegu leyfi.

...