Hvað er að vera „forpokaður“ og hver er eiginlega uppruni orðsins? Íslensk orðsifjabók stendur hér á gati.

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað er að vera „forpokaður“ og hver er eiginlega uppruni orðsins? Íslensk orðsifjabók stendur hér á gati.
Sögnin að forpokast merkir að hnigna andlega, glata fjöri og áhuga samkvæmt Íslenskri orðabók (2002:371) og sá sem er forpokaður er þá áhugalaus, gamaldags, oft afturhaldssamur og lítt hugsandi um nýjungar og framfarir.

Uppruninn er ekki fulljós. Elsta dæmi Orðabókar Háskólans um sögnina forpokast er úr ritinu Hafnarstúdentar skrifa heim og dæmið er úr bréfi frá 1888. Í næstu dæmum í aldri er orðið sett í gæsalappir eins og notandinn hafi ekki talið það gott og gilt orð. Sama er að segja um nafnorðið forpokun að elsta dæmi þar er úr verki eftir Jón Trausta frá fyrsta þriðjungi 20. aldar og í gæsalöppum. Nokkur dæmi eru um bæði orðin. Hvort sem það er tilviljun eða ekki við orðasöfnunina þá virðist lýsingarorðið forpokaður komast síðar á prent. Elsta heimild Orðabókarinnar er frá 1959 í riti eftir Thor Vilhjálmsson.

Ekki hef ég fundið samsvörun í dönskum orðaókum. Í Íslensk-danskri orðabók Sigfúsar Blöndal, sem kom út á árunum 1920–1924, er sögnin forpokast þýdd með danska orðinu ‛forsumpe’ þannig að Sigfús, sem bjó lengi í Kaupmannahöfn, hefur ekki þekkt samsvörun við íslensku sögnina. Hann vísar í orðið pokaprestur sem notað er um andlausan og heldur lélegan prest. Elstu heimildir um það í söfnum Orðabókarinnar eru frá miðri 19. öld. Stundum var einfaldlega notað orðið poki um slíka presta: ,,Hann er óttalegur poki“. Orðin forpokun, forpokaður og forpoka finnast ekki í Íslenskri orðsifjabók Ásgeirs Blöndal Magnússonar frá 1989.

Ég tel líklegast að orðin séu innlend og tengist orðunum poki og pokaprestur (einnig er þekkt pokabiskup) i fyrrgreindri merkingu. Forskeytið for- er notað í ýmsum merkingum, t.d. ‛fyrir, áður, undan, fram’ en einnig með herðandi og/eða neikvæðu tákngildi (Íslensk orðsifjabók 1989:201). Forskeytið for- kemur fyrir í mörgum tökuorðum úr dönsku, t.d. forganga, forgengilegur, forkelast, og skýrir það gæsalappirnar í elstu dæmunum.

Mynd:

• All sizes | The Priest... | Flickr - Photo Sharing!. (Sótt 3.09.2013).

...